به گزارش هشت‌دی ۱۶ خرداد سال  ۱۲۹۹ روزی است که «میرزا کوچک خان جنگلی» در ادامه مبارزات خود در شهر رشت حکومت جمهوری اعلام کرد.

میثم عبدالهی محقق و پژوهشگر پژوهشگر تاریخ معاصر ایران که درباره نهضت جنگل و نهضت مشروطه گیلان، چند کتاب تالیف کرده است در گفتگو با هشت‌دی در این رابطه می‌گوید: زمانی که مشروطه آغاز شد میرزا کوچک خان در مدرسه جامع رشت همراه دوستانش تشکیلات سیاسی انجمن روحانیون ایران را تشکیل داد؛ انجمن روحانیون در رشت به دست میرزا و دوستانش تأسیس و برای هرکدام کارت عضویت صادر شد، طبق اطلاعات همه روحانی بودند و در کارت میرزا هم‌ شغل او از سلسله‌ طلاب و رشتی‌الاصل نوشته‌شده است.

وی با اشاره به اینکه میرزا کوچک در قالب هیچ‌کدام از انجمن‌هایی که در عصر مشروطه در رشت و برخی دیگر در تهران بوده فعالیتی نداشته است، افزود: کل فعالیت سیاسی میرزا در قالب انجمن روحانیون ایران انجام شد که همه با تشکیلات اسلامی و با حضور افراد معمم یعنی با لباس روحانیت بود.

محقق و پژوهشگر پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در رابطه به شروع نهضت جنگل، تصریح کرد: در سال ۱۲۹۴ شمسی مصادف با اول شوال ۱۳۳۳ قمری فضای مردم گیلان به‌گونه‌ای بود که تقریباً نهضت مشروطه رفته بود در واقع می‌توان نهضت جنگل را از تبعات نهضت مشروطه دانست و باید گفت بدونِ فهم مشروطه، فهم نهضت جنگل هم امکان ندارد.

عبدالهی ادامه داد: در شرایطی که مشروطه به انحراف رفت و علما و روحانیون در بهت و حیرت انحراف آن به دست انگلیس بودند با شهادت بسیاری از علما به این نتیجه رسیدند که مشروطه باید احیا شود؛ در همین فضا روس‌های تزاری ایران و حتی رشت را با حمایت انگلیسی‌ها اشغال کردند و کشتارهای زیادی انجام دادند، در این شرایط دولت ایران هم اعلام بی‌طرفی کرد و گفت ما حرف زور روس‌ها را قبول داریم.

وی در ادامه تصریح کرد: کنسول روسیه در رشت اعلام کرد که حدود ۵۰ نفر از افراد مشروطه رشت به این دلیل که مخل منافع روس‌ها هستند باید تبعید شوند که یکی از این‌ها میرزا کوچک‌ خان بود که قرار شد ۵سال در تهران زندگی کند؛ میرزا کوچک در این ۵ سال به راه چاره می‌اندیشید.

عبداللهی در ادامه افزود: در شرایطی که انگلیسی‌ها و روس‌ها باهم متحد شدند و ایران را چاپیدند دولت ایران اعلام بی‌طرفی کرد، از طرفی نهضت جنگل در فضایی شروع شد که ایران توسط روس‌های تزاری و انگلیس‌ها اشغال‌شده و مشروطه به انحراف رفته بود؛ در این شرایط مهم‌ترین شعارها کسب استقلال گیلان و اعاده مشروطه بود که همین دو نکته باعث شد نهضت جنگل در سال ۱۳۳۳قمری در روز عید فطر شروع شود.

وی نهضت جنگل را با سابقه ۶ تا ۷ ساله  طولانی‌ترین و مهم‌ترین نهضت دانست که منافع روس‌ها و انگلیس‌ها را به خطر می‌انداخت و ادامه داد: در انقلاب روسیه، حکومت پادشاهی مطلقه تزاری ساقط و جمهوری سوسیالیستی کمونیستی شوروی به کار می‌آید که لنین رهبر آن‌ها بوده و کسی بوده که در رشت و با میرزا کریم‌خان رشتی ارتباط داشت، پس از حدود ۳سال به تسلط بر حکومت خود رسیدند، در این چند سال با سلطنت‌طلب‌ها و ژنرال‌های سلطنت‌طلب درگیری داشتند و اولین بار اسم آذربایجان را برای خود برمی‌دارند و یک جمهوری لیبرالیستی برای خود تهیه می‌کنند؛ بعد از اینکه مارکسیسم‌ها به قوام می‌رسند شروع به یکدست کردن منطقه قفقاز و کشورهای کوچک می‌کنند.

عبداللهی با بیان اینکه نهضت میرزا یک نهضت ۷ ساله بود که هرکدام مقاطعی دارد، تصریح کرد: در زمانی که انگلیسی‌ها به ایران می‌آیند و رشت را اشغال کردند، ۲ سال درگیری بین نهضت جنگل و انگلیسی‌ها رخ داد و با وجود مقاومت بسیار نهضت جنگل بسیاری هم شهید دادند. انگلیسی‌ها داخل شهر و نیروهای نهضت در خارج شهر بودند و نیروهای جنگلی به‌طور دائم به این‌ها حمله می‌کردند؛ آن‌ها در نهایت می‌خواستند میرزا را سر به نیست کنند و به چاه‌های نفت باکو هم برسند که به منافع خوبی هم رسیدند.

“میرزا” بعد از ۱۵سال تلاش و تجربه به این نتیجه رسید حکومت جمهوری بهترین راه برای نجات ایران است

وی با تأکید بر اینکه این جمهوری را می‌توان ثمره تجربه‌های میرزا کوچک خان از اول مشروطه دانست، ادامه داد: میرزا کوچک به این نتیجه رسیده بود که بهترین حکومت جمهوری است، او همه حکومت‌ها را دیده و خودش در ۱۵ سال تلاش سیاسی با تجربه‌های تلخ و شیرین قبل و بعد از مشروطه به این نتیجه رسیده که بهترین راه برای نجات ایران حکومت جمهوری است.

این پژوهشگر نهضت جنگل با اشاره به سخن رهبر انقلاب که فرمودند نهضت میرزا یک واحد مینیاتوری از نظام اسلامی و جمهوری اسلامی در رشت بوده است، گفت: نهضت جنگل عقبه‌ای برای انقلاب اسلامی و نهضت امام خمینی و اکثر نهضت‌های تاریخ معاصر مثل ملی شدن نفت است.

عبدالهی مهم‌ترین اقدامات میرزا در جمهوری خود را از بین بردن افراد ناسالم و کسانی که از لحاظ فکری دچار فساد هستند دانست و افزود: احسان الله خان که یک شخصیت نفوذی و بهایی بود و برای خدمت به انگلیس آمده بود که جاسوس بوده و اعدام شد.

نهضت جنگل از عقبه‌های مهم انقلاب

این پژوهشگر نهضت جنگل در ادامه میرزا کوچک و نهضت جنگل را یکی از عقبه‌های مهم انقلاب دانست و تصریح کرد: میرزا در بحث غله اجازه نداد که حتی یک غله از گیلان خارج شود، فساد را جمع کرد، بحث‌های ضد جاسوسی خوبی انجام داد و همچنین نیروی نظامی برای مازندران فرستاد.

حکومتی که میرزا کوچک تأسیس کرد، “جمهوری گیلان” نیست بلکه “جمهوری ایران” است

وی با بیان اینکه جمهوری میرزا کوچک، جمهوری گیلان نیست و او جمهوری ایران را تأسیس کرد، گفت: هدف تأسیس این جمهوری گرفتن تهران بود و عنوانی مثل «جمهوری گیلان» در هیچ سندی نداریم حتی بعد از کودتای برکناری «میرزا» حرفی از «جمهوری گیلان» نیست و همه می‌گویند «جمهوری ایران»؛ و از ابتدا هم قصدشان رفتن به تهران بود.

عبدالهی به همراهی ۲ شخصیتی مازنی با میرزا اشاره کرد و گفت: دو تن که رئوس شعبه نهضت جنگل در مازندران بودند به خاطر یک سری از فعالیت‌های بهایی‌ها کل موفقیت‌های آن‌ها جمع شد و در این واقعه تأسف‌برانگیز و عجیب نتوانستند مازندران را حفظ کنند.

وی در رابطه با سرانجام نهضت جنگل با بیان اینکه خیلی‌ها در خلال وقایع نهضت به شهادت رسیدند ابراز کرد: حاج احمد کسمایی که مرد دوم اجرایی نهضت بود در سال ۱۳۲۷ قبل از اینکه انگلیسی‌ها وارد نهضت شوند جدا شد و با جداشدن او منطقه غرب از دست میرزا خارج شد و ضربه سنگینی به این نهضت وارد کرد.

انگلیسی ها؛ مهم ترین عامل از بین رفتن نهضت جنگل

عبداللهی در پاسخ به این سؤال که آیا می‌توان گفت نهضت جنگل قربانی توطئه وهابیت و بی‌تجربگی عوامل بوده یا خیر گفت: بله؛ مهم‌ترین عامل از بین رفتن نهضت انگلیسی‌ها هستند، کودتای ۱۲۹۹ را انجام دادند و بزرگ‌ترین مانع در مقابل خود و منافع خود و سلطنت رضاخان را میرزا می‌دانستند.

وی با اشاره به اینکه معروف است که گائوک آلمانی که همراه میرزا بوده مسلمان شده و نام ایرانی هوشنگ را برای خود انتخاب کرده است گفت: زمانی که رضاخان برای سرکوب نهضت وارد گیلان شد می‌بیند که فضای گیلان یک فضای قتلگاه است! در این برهه میرزا کوچک در فومنات مستقر است و روس‌های شوروی با احمدشاه قول همکاری دادند و توافق می‌کنند که میرزا کوچک را بکشند.

این پژوهشگر نهضت جنگل تصریح کرد: روس‌های شوروی علیرغم ادعای نجات مردم ایران از نهضت حمایت نکردند و آن را به رسمیت نشناختند که میرزا کوچک در این رابطه گفت: «شما با شعارهای سوسیالیستی کاری کردید که لایق قشون انگلیسی‌ها است و کارتان فرقی باکار تزاری‌ها ندارد.

وی گفت: شوروی‌ها به این نتیجه می‌رسند که میرزا برای منافع آن‌ها خطر ایجاد می‌کند پس تصمیم به کودتا گرفتند که این کودتا شکست خورد، میرزا هم طی نامه‌ای اعلام می‌کند که هیچ‌کس حق ندارد با سربازان روس‌ها یا شوروی حتی صحبت کند و سربازان خود را حتی برای هم‌کلام شدن با آن‌ها توبیخ می‌کرد.

محقق و پژوهشگر تاریخ معاصر ایران در رابطه با نحوه شهادت میرزا کوچک بابیان اینکه میرزا و گائوک خواستند از بین جنگل‌های تالش و خلخال عبور کنند که به علت بهمن و برف بسیار زیاد موفق نمی‌شوند تا از منطقه عبور کنند گفت: سرانجام جسد آن‌ها در روستای خانقاه پیدا و به‌سختی به روستا رسانده می‌شود که در این لحظه هنوز مختصر جانی داشتند اما توان حرکتی نداشتند.

وی ادامه داد: نهضت جنگل یک نهضت پرفراز و نشیب بوده و اگر می‌خواهیم این نهضت را بشناسیم باید از سال ۱۲۹۴ تا ۱۳۰۰شمسی را درست ببینیم؛ اکثر کتاب‌های نوشته‌شده فقط قسمت آخر این نهضت را نوشتند و ممکن است این‌طور به نظر بیاید که میرزا فقط با شوروی‌ها در ارتباط بوده است اما اگر نگاه کاریکاتوری نداشته باشیم می‌توانیم به عمق این نهضت پی ببریم.