به گزارش ۸دی، مسئله لباس و شکل و نوع آن، امری ساده و سطحی نیست تغییر لباس همواره پیامد تغییر یک فرهنگ است و انسان تا با فرهنگ خود وداع نکند، نمی‌تواند با لباس خود وداع کند و تا فرهنگ یک قوم را نپذیرد، لباس آنان را به تن نمی کند. درست به همین دلیل است که در احادیث ما آمده است که هر که خود را به گروهی شبیه سازد، هم از آن گروه است.

واقعه کشف حجاب سلسله وقایعی است که به دنبال تصویب قانونی در ۱۷دی ۱۳۱۴ش در ایران رخ داد و به موجب آن، زنان و دختران ایرانی از استفاده چادر، روبنده و روسری منع شدند. این قانون اوج سیاست‌های رضاخان در زمینه تغییر لباس بود که از سال ۱۳۰۷ش آغاز شده بود. این سیاست‌ها واکنش‌هایی از جمله قیام مسجد گوهرشاد را در پی داشت.

رضاخان پس از پاگرفتن قدرتش، از سوی استعمار انگلیس، مأموریت یافت که از طریق بی‌توجهی و حذف نمادهای دینی و سنن مذهبی، فرهنگ اسلامی را از صحنه زندگی مردم خارج کرده، فرهنگ غرب را جانشین آن نماید. کشف حجاب یکی از برنامه‌هایی بود که او در دستور کار خود قرار داده بود. این برنامه از جمله اقداماتی بود که او را به هدف شیطانی خود نزدیک می‌کرد.

ره‌آورد سفری که رضاخان خودباخته به ترکیه داشت

محمدعلی فروغی مدتی سفیر کبیر ایران در ترکیه بود. در آن مدت بین او و کمال آتاتورک روابط بسیار خوبی ایجاد شد. او از این نزدیکی استفاده نمود و موجبات سفر رسمی رضاخان را به ترکیه فراهم ساخت. غرض و نیت فروغی آشنایی شاه از نزدیک با مظاهر تمدن غرب بود. رضاخان در ۱۲خرداد ۱۳۱۳ عازم ترکیه شد. آتاتورک در «کازینوی ازمیر» به افتخار رضاخان میهمانی بزرگی ترتیب داد و با مذاکره و تبادل نظر با وی به انتقال تجربیات خود در سرکوب مذهب پرداخت. مدت سفر او چهل روز به طول انجامید. او در آن جا از نزدیک با مظاهر تمدن غرب آشنا شد و پس از مراجعت تصمیم گرفت ایران را از لحاظ ظاهر به پای ترکیه برساند. تغییر کلاه مردان، کشف حجاب و تأسیس دانشگاه ره آورد سفر ترکیه بود.  رضاخان چند ماه پس از بازگشت از ترکیه در ۱۷دی‌ماه سال ۱۳۱۴ در دانش سرای مامایی همراه همسر و دختران بی حجاب خود (برای اولین بار) شرکت و رسما فرمان ممنوعیّت حجاب را برای زنان اعلام کرد.

کشف حجاب در ایران

نخستین نشانه‌ها از کشف حجاب در ایران به برخی محافل درباری یا روشنفکری در دوره ناصرالدین شاه قاجار برمی‌گردد که بیشتر به دلیل تأثیرپذیری فراوان این شاه قاجار در سفرهای خود به «فرنگ» بود اما نخستین شایعات پیرامون قانون کشف حجاب، پس از آن پخش شد که ملکه افغانستان بدون حجاب به همراه شاه افغانستان در سال ۱۳۰۸ در زمان رضا شاه به ایران آمد. در ۱۳۱۳ خورشیدی رضاخان برای دیدار با آتاتورک به کشور ترکیه سفر کرد و اقامت ۲ هفته‌ای وی یک ماه به طول انجامید. از مهمترین ره‌آوردهای این سفر بعد از بازگشت به ایران، کشف حجاب بود به این منظور در ١٣١۴ خورشیدی رضاخان به تمامی وزارت خانه‌ها، به ویژه وزیر دربار و معارف دستور داد که مقدمات جشن بزرگی برای اعلام آزادی زنان و احقاق حقوق بانوان فراهم آورند که این مراسم با حضور اجباری زنان و دختران خاندان سلطنتی و درباریان و کارمندان دولت به بهانه اعطای دانش نامه فارغ‌التحصیلان برگزار شد رضاخان ضمن سخنرانی مفصل با عرض تبریک به مردم ایران، اظهار امیدواری کرد که این پیشرفت نصیب همه بانوان کشور حتی روستاها نیز بشود، بدین ترتیب رضاخان در ١ دی ١٣١۴ خورشیدی قانون کشف حجاب را تصویب کرد.

مقدمات اجرای سیاست کشف حجاب

به دنبال فرمان رضاخان در «منع حجاب» مأموران شهربانی و پاسبان ها در کوچه و خیابان شهرها به اذیّت و آزار زنان و دختران محجبه پرداختند. مأموران چادر و روسری و هر نوع پارچه شبیه آن را با خشونت از سر زنان می کشیدند و پاره می کردند.

همچنین برای رواج دادن هر چه بیشتر بی حجابی برنامه های گسترده ای از طرف مسؤلان شهرها به اجرا درآمد. اجرای جشن های بی حجابی از جمله این برنامه ها بود. مواردی از جشن ها با عکس العمل تند مردم رو به رو شد. یکی از شب های جمعه جشنی در مدرسه شاهپور شیراز بر پا می شود، در این جشن علی اصغر حکمت، وزیر معارف (فرهنگ آموزش و پرورش) شرکت می کند، در پایان جشن و پس از اجرای برنامه و سخنرانی ها، عده ای دختر جوان نیمه برهنه بر روی سن ظاهر می شوند و به رقص و پایکوبی می پردازند. حاضران دچار شگفتی شده و عده ای بنا به اعتراض جلسه را ترک می کنند.

عکس‌العمل‌ها در برابر کشف حجاب

پس از صدور فرمان اجباری کشف حجاب بیشتر مردم به سختی با آن مخالفت کردند و حاضر به پذیرفتن آن نشدند. جرقه اصلی مخالفت مردم با کشف حجاب به واقعه مسجد گوهرشاد مشهد برمی‌گردد؛ زمانی که رضاشاه متأثر از سفر به ترکیه تصمیم گرفت مسیر متحدالشکل کردن لباس‌های ایرانیان را با تغییر کلاه مردان که از حساسیت کمتری برخوردار بود، ولی این رویکرد در تیرماه سال ۱۳۱۴ منجر به اعتراض مردم به اجباری شدن بر سر گذاشتن کلاه شاپو توسط حکومت مرکزی و تیراندازی نیروهای نظامی به معترضان در مسجد گوهرشاد مشهد شد.

اگر چه رضاخان هدف خود از این اقدام را وارد کردن زنان در کار و مشارکت اجتماعی عنوان کرده بود اما با توجه به اسلامی بودن جامعه ایران، زنان نسبت به این عملکرد واکنش سختی نشان دادند، برنامه کشف حجاب رضا شاه همچنین با مخالفت‌های گسترده ای از سوی روحانیون مواجه شد. زنان شاغل و همسران درباریان، ارتشی‌ها، تجار و غیره کشف حجاب کردند ولی زنانی که مخالف کشف حجاب بودند منزوی شدند و کمتر در جامعه حضور یافتند.

بهمن‌پور، تاریخ‌پژوه در این باره نوشته است: از این تاریخ به بعد استفاده از حجاب در سراسر مملکت قدغن شد. اجرای این قانون در شهرهای مذهبی مثل قم و کاشان و مشهد و … با مشکلاتی مواجه شد. زنانی که جرأت داشتند در برابر این قانون بایستند توسط مأموران شهربانی مورد ضرب و شتم قرار می‌گرفتند و بعضاً به همراه شوهران خود به کلانتری احضار می‌شدند. مأموران امنیتی حق داشتند اگر زنی را در کوچه و خیابان با حجاب ببینند چادر از سرش کشیده و پاره کنند. به وزارت معارف دستور داده شد از این به بعد تمام دانش آموزان و معلمان حق گذاشتن حجاب را ندارند. بعضی از دختران از همان زمان ترک تحصیل کردند و خانه نشین شدند. کلیه ادارات دولتی نیز موظف بودند از ورود خانم‌های محجبه خودداری کنند.

منع حجاب در مدارس

در خرداد ۱۳۱۴، یک روز رضاخان هیأت دولت را احضار کرد و گفت: ما باید صورتا و سنتا غربی شویم و باید در قدم اول کلاه ها تبدیل به شاپو بشود… و نیز باید شروع به رفع حجاب زن ها نمود و چون برای عامه مردم دفعتاً مشکل است اقدام کنند، شما وزرا و معاونین باید پیشقدم بشوید و هفته ای یک شب با خانم های خود در کلوپ ایران مجتمع شوید و به حکمت، وزیر فرهنگ، دستور داد که در مدارس زنانه، معلمان و دخترها باید بدون حجاب باشند و اگر زن یا دختری امتناع کرد، او را در مدرسه راه ندهند.

واقعه مسجد گوهرشاد

دستور تغییر لباس و استفاده از کلاه شاپو که به مشهد رسید، علما و مراجع به شدت متأثر گشتند. آیت‌الله حاج آقا حسین قمی و آیت‌الله سیدیونس اردبیلی، طی جلسات متعددی، این مسئله را بررسی کردند و اظهار نمودند که تغییر لباس به برداشتن حجاب منتهی خواهد شد. آیت‌الله حاج حسین قمی تصمیم گرفت به تهران برود و با رضاخان وارد مذاکره شود. هنگامی که به شهر ری رسید، پلیس محل سکونت ایشان را محاصره کرد. خبر گرفتاری آیت‌الله قمی سبب تشدید احساسات و غلیان افکار عمومی گردید. لذا اجتماع مردم در اطراف مراجع فشرده تر و ناگزیر به مسجد گوهرشاد کشیده شد. در آن جا خطبا و از جمله شیخ محمدتقی بهلول به منبر رفتند و مردم را به مقاومت دعوت نمودند. پس از چند روز، سرانجام صبح جمعه ۲۰ تیر ماه ۱۳۱۴ نیروهای نظامی، اطراف مسجد را محاصره نمودند و مردم را در آن مکان شریف به خاک و خون کشیدند.

دشمنی رضاخان با چادر به سر کردن

رضاشاه فلسفه اقدام احمقانه کشف حجاب را برای محمود جم که کشف حجاب در زمان نخست وزیری او انجام گرفت چنین بیان می کند: «این چادر چاقچورها را چطور می شود از بین برد؟ دو سال است که این موضوع فکر مرا به خود مشغول داشته. از وقتی که به ترکیه رفتم و زن های آنها را دیدم که پیچه و حجاب را دور انداخته و دوش به دوش مردها کار می کنند، دیگر از هر چه زن چادری بود، بدم آمده است. اصلاً چادر و چاقچور دشمن ترقی و پیشرفت مردم ماست. درست حکم یک دُمل را پیدا کرده که باید با احتیاط به آن نیشتر زد و از بینش برد.

لغو قانون کشف حجاب

پس از روی کار آمدن محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۲۰، گروهی از زنان که از فشار حکومت پدرش سخت به ستوه آمده بودند، در مخالفت با کشف حجاب، در معابر عمومی با چادر ظاهر شدند و مأموران حکومتی هم علی‌رغم وجود قانون کشف حجاب چندان که باید با آنان مقابله نمی‌کردند.

حجاب از دیدگاه جاسوس انگلیسی

مستر هَمفر، جاسوس انگلیسی در کشورهای اسلامی، یکی از نقاط قوت مسلمانان را حجاب زنان می داند و می نویسد: «زنانِ آنان دارای حجاب محکم هستند که نفوذ فساد در میانشان ممکن نیست». و در جایی دیگر می نویسد: «به هر وسیله ای که شده باید زن مسلمان را از حجاب اسلام خارج کرد و بی حجابی را در بین مسلمانان رایج نمود و ابتدا برای گول زدن آنها [برای این] که حجاب را کنار بگذارند، باید به آن ها تفهیم کرد که حجاب به صورت چادر و یا عبا مربوط به اسلام نیست. چادر لباس قدیمی ایرانیان قبل از اسلام بوده و عبا لباسی است که خلفای عباسی برای زنان مسلمان رسم کرده اند و این یک لباس اسلامی نیست. خواه ناخواه وقتی زن ها از حجاب خارج شوند، مردها و جوانان فریفته می شوند و در نتیجه، فساد در کانون خانواده ها رخنه می کند. برای اجرا باید اول سعی کرد زنان غیرمسلمان در کشورهای اسلامی را از حجاب خارج کرد تا زنان مسلمان نیز از آنان پیروی کنند».  (منبع: گلبرگ، دی ۱۳۸۱، شماره ۳۷)

کشف حجاب و آثار اقتصادی آن

تأثیر اقتصادی تغییر لباس و کشف حجاب این بود که زمینه استفاده از لباس های، لوازم آرایش و سایر فراورده های ظاهر فریب سرمایه داری غربی فراهم گردید. با تغییر لباس مردان و زنان به سبک اروپایی، ایرانیان مجبور شدند تولیدات آنها را وارد کشور کرده، سپس تهیه و مصرف کنند و بدین ترتیب، کم کم صنایع داخلی از قبیل کارگاه های نساجی پارچه و… چون نمی توانستند با مدهای رنگارنگ پاریس، لندن و نیویورک مقابله و رقابت کنند، از بین رفتند و سرمایه های داخلی به جای تولید مجبور به واردات شدند و سرمایه داران استعماری هم درآمدهای سرشاری را به جیب زدند.

سند افتخار

دفاع زنان ما از لباس و حجابشان در قضیه کشف حجاب رضاخانی، یک حماسه غرورانگیز در تاریخ ملت ماست. ماجرای دردناک مسجد گوهرشاد مشهد و آن جمع کثیری که در مخالفت با بی حجابی رضاخانی، با دست خالی در برابر اسلحه ایستادند و کشته شدند، سند افتخار ملتی است که تا پای جان می کوشد از معنویت و فرهنگ الهی خود دفاع کند.

برانداختن فرهنگ رضاخانی

بیشتر مردم در برابر کشف حجاب رضاخانی مقاومت کردند و دستگاه حکومت پهلوی علی رغم همه زورها و فشارهای اجتماعی و تبلیغاتی خود، روز به روز خود را در این مسئله شکست خورده تر دید. دشمن اگر باهوش بود، از همین مقاومت مردم در برابر کشف حجاب می توانست میزان اعتقاد و وفاداری این مردم را به اسلام بفهمد. بالاخره دیدیم که همان زنانی که اجازه نداده بودند رضاخان با تغییر لباس آنان، پرچم بیگانه را بر تن آنان بپوشاند، همان زنانی که سال ها مقاومت منفی کردند و در خانه ماندند، چهل و چند سال بعد همراه دختران و نوه های خود، با همان چادرها یعنی با همان پرچم های مسلمانی خود قیام کردند و دوش به دوش برادران خود، در یک انقلاب خونین، با بر انداختن دودمان پهلوی به سلطه فرهنگ رضاخانی نیز خاتمه دادند.

توطئه کشف حجاب

امام خمینی (ره) واقعه کشف حجاب را توطئه ای برای فاسد کردن جامعه اسلامی می دانستند و می فرمودند: «نقشه این بود که با توطئه کشف حجاب مفتضح در زمان قلدر نافهم، رضاخان، این قشر عزیز را که جامعه را باید بسازند، تبدیل کنند به یک قشری که فاسد کنند جامعه را و این نقشه نه اختصاصی به شما بانوان داشت، بلکه جوانان مرد را هم همین طور، بکشانند به مراکز فساد و آن طور که می خواهند آن ها را تربیت کنند که اگر چنانچه کشورشان به دست هر کس بیفتد، بی تفاوت باشند یا مؤید».

رهبر معظم انقلاب مدظله العالی می‌فرمایند: این مرد قلدر نادان بی سواد یعنی رضاخان آمد و خود را در اختیار دشمن قرار داد. یکباره لباس این کشور را عوض کرد، بسیاری از سنت‌های مردم را تغییر داد، دین را ممنوع کرد و کارهایی را با قلدری انجام داد که همه شما می‌دانید و چهره محبوب غرب شد، تهاجم فرهنگی علیه اسلام و ملت ایران از آن جا شروع شد.

‌