به گزارش هشت‌دی در روزهای منتهی به اربعین و حضور پر رنگ عاشقان امام حسین علیه‌السلام در پیاده‌روی نجف تا کربلا آنچه فارغ از بعد معنوی برجسته می‌شود ارتباط مسلمانان فارغ از نژاد و ملیت و… است که بر نقاط اشتراک را خود را فریاد می‌زنند. فلذا با حضور پررنگ مردم ایران در پیاده‌روی اربعین، قلم‌ فرسایی‌های زیادی حول فرصت و تهدیدات یا ملاحظات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی میان دو جامعه ایران و عراق مطرح شده است.

اما آنچه کمتر به آن توجه شده دیپلماسی عمومی است که اربعین می‌تواند در پررنگ‌کردن این بعد از فرهنگ سیاسی نقش اساسی ایفا کند. درهرصورت دیپلماسی عمومی چیزی غیر از دوستی میان دو ملت یا نزدیکی مردم ایران و عراق و حب الحسین یجمعنا نیست.

 منظور از دیپلماسی عمومی چیست؟

پیشرفت ارتباطات و اطلاعات در جامعه بین‌المللی و ظهور سیاست فرا بین‌المللی، ایجاب‌ کننده دیپلماسی نوینی است که با فاصله‌ گرفتن از روش‌های سنتی، بر شفافیت، بازبودن و همکاری با بازیگران جامعه مدنی و فروملی در حوزه همگانی استوار باشد. این نوع دیپلماسی که دیپلماسی عمومی خوانده می‌شود، متضمن ویژگی‌ها و مؤلفه‌های چندی است. به‌عبارت‌دیگر دیپلماسی عمومی یعنی ارتباط‌ گرفتن با دیگر ملیت‌ها بدون نیاز به طی‌ کردن تشریفات مرسوم در حوزه دیپلماسی است به همین خاطر سیاست خارجی جمهوری اسلامی نیز باتوجه‌به اهمیتی که برای ملت‌ها و افکار عمومی قائل است و تأکیدی که بر اهداف فراملی انقلاب اسلامی دارد طی سال‌های اخیر توجه ویژه‌ای به این دیپلماسی داشته است.

دیپلماسی عمومی اقداماتی برای تعامل و ارتباط با دیگر ملل و اندیشه‌ها است که هدف آن استقرار و استمرار روابط طولانی‌مدت فرهنگ، ارزش‌ها و سیاست‌های نظام موردنظر با جوامع دیگر است. دیپلماسی عمومی با ارائه چهره‌ای مثبت از کشور، می‌تواند به محدوده‌ای دسترسی پیدا کند که دیپلماسی سنتی نمی‌تواند. این نوع دیپلماسی در سطوح پایین‌تر جامعه توانایی بیشتری برای تأثیر بر مخاطبان اصلی خود یعنی افراد و نهادهای غیردولتی دارد که برقراری ارتباط با آنها نیازمند مهارت‌های خاص خود است. یکی از مهم‌ترین مفاهیم مرتبط با دیپلماسی عمومی و در واقع مبنای اصلی آن، مفهوم قدرت نرم موردنظر جوزف نای است.

 دیپلماسی عمومی از ویژگی‌های چندی برخوردار است. در دیپلماسی عمومی، برخلاف دیپلماسی سنتی، هدف مرجع یا مخاطبان، عامه مردم در جوامع دیگر و به‌ویژه گروه‌های غیررسمی از جامعه مدنی هستند، چرا که یکی از مهم‌ترین وجوه سیاست بین‌المللی در دنیای امروز، ظهور بازیگران غیردولتی رها از حاکمیت است. دومین ویژگی دیپلماسی عمومی، شفافیت، انعطاف‌پذیری و همکاری‌جویانه بودن آن است. به همین دلیل، دولت‌ها در دیپلماسی عمومی، فراتر از مدل سلسله‌مراتبی رفته و به‌صورت شفاف با بازیگران مختلف به‌ویژه غیردولتی ارتباط برقرار می‌کنند. البته در اینجا باید توجه داشت که توازن بین روابط رسمی – حکومتی و ارتباط غیردولتی حفظ شود، چرا که برهم‌خوردن این توازن و کشش یکی به ضرر دیگری، سوءظن دولت‌ها را در بر دارد.

 اربعین و دیپلماسی عمومی

دیپلماسی عمومی راهپیمایی اربعین شامل رویدادهایی همچون برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌ها در ابعاد مختلف راهپیمایی اربعین و ایجاد ارتباطات علمی و فرهنگی در همین راستا و همچنین تبادل شهروندی بین ایران و عراق برای ایجاد شناخت و تعامل میان‌فرهنگی با تأکید بر آداب‌ورسوم دو ملت به‌عنوان قدرت نرم جهت تصویرسازی مثبت از هویت ملی در ذهن یکدیگر است.

دیپلماسی خاص راهپیمایی اربعین نشان می‌دهد که مردم ایران و عراق می‌توانند به طور غیررسمی و متفاوت از قوانین و روش‌های متداول با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، یعنی آن‌ها می‌توانند از فضای راهپیمایی اربعین برای مذاکره، گفتگو و دستیابی به توافق استفاده کنند. این نوع دیپلماسی‌ها در مواردی اثرگذاری بسیار ماندگارتری داشته‌اند، زیرا از جذابیت زیادی برخوردار است.

 درهرصورت جمعیت راهپیمایان اربعین حسینی (ع) هر سال رو به تزاید است. تا آنجا که این جمعیت در سال‌های اخیر تا مرز ٢٠ میلیون نفر تخمین زده می‌شود. این واقعه به دلیل کثرت جمعیت، طول مسیر، تکرارپذیری سالانه، مردمی‌بودن و آرامش حاکم در آن، در طول تاریخ اسلام و حتی تاریخ بشر بی‌سابقه است.

این پدیده الهی، یک فرصت تاریخی را برای جهان اسلام به وجود آورده است تا با مدیریت آگاهانه و هوشمندانه، بتواند امکان نشر معارف اهل‌بیت (ع) و تقویت دیپلماسی فرهنگی را فراهم بیاورد و زمینه‌ساز حکومت عدالت‌گستر مهدوی (عج) باشد. با همین نگاه می‌توان چهار دستاورد مهم این حرکت بزرگ و بی‌مانند را چنین برشمرد:

  ۱- تغییر نگاه در افکار عمومی جهان و خنثی‌شدن بخش زیادی از تبلیغات سوء دشمنان نسبت به تفکرات و رفتار شیعیان؛ ۲- معطوف کردن توجه جهان به تفکرات شیعی و اسلام اصیل. آنچنان که موجب جذب دیگر مذاهب و حتی ادیان دیگر به مراسم راهپیمایی اربعین شده است؛ ۳- ایجاد بستر مناسب برای وحدت و یکپارچگی بیشتر جهان تشیع در موضع‌گیری‌های جهانی و تأثیرگذاری بر آن‌ها و ۴ – توسعه فرهنگ اسلام ناب محمدی در جهان و رشد اسلام‌خواهی در بستر فرهنگ اربعین در میان افکار عمومی جهان.

به همین دلیل است که رسانه‌های جهانی در سال‌های اخیر به‌صورت هماهنگ و برنامه‌ریزی‌شده، تمام توان خود را برای تحریف و جلوگیری از انتشار اخبار مربوط به این حرکت عظیم، مصروف کرده‌اند، زیرا که یک جبهه متحد اسلامی، تحت بیرق اباعبدالله الحسین (ع)، باهدف احیای سنن اسلام ناب محمدی، خطر بالقوه‌ای برای زورگویان و استکبار جهانی خواهد بود.

بر کسی پوشیده نیست که از راهبردهای مهم نظام سلطه مهار تشیع به‌وسیله ممانعت از توسعه روابط بین دو مرکز سیاسی و مذهبی جهان تشیع، یعنی ایران و عراق و گسترش ایران‌هراسی و اسلام‌هراسی است که مهم‌ترین مصادیق این حقیقت عبارت‌اند از:

  الف) تلاش برای دور کردن دولت و ملت عراق از ایران اسلامی به‌عنوان ام‌القرای جهان اسلام؛ ب) تضعیف دولت شیعه عراق و تقویت مخالفان آن برای پیشبرد برنامه‌های شوم از پیش‌ طراحی‌شده؛ ج) تلاش برای پیاده‌سازی سناریوی تجزیه عراق و ایجاد چالش جدی در مسیر اهداف انقلاب اسلامی که همانا تمدن نوین اسلامی با محوریت فرهنگ دینی است؛ د) نگرانی از ایجاد الگوی تشکل‌های مردمی شیعی در عراق که در سال‌های اخیر با وجود حشدالشعبی و… به وجود آمده است؛ ه) کارشکنی در سرکوب گروه‌های تکفیری و مخالف شیعه و بازگرداندن پدیده ناامنی پس از شکست داعش، و سست کردن اراده دولت و ملت عراق برای خروج متجاوزان امریکایی از سرزمینشان.

 مهم‌ترین موضوع قابل‌مشاهده در راهپیمایی اربعین، حضور جمعیت شیعه و محبان اهل‌بیت (ع) از ملیت‌های گوناگون است. شاید نتوان هیچ واقعه تاریخی یا هیچ آموزه دینی را مثال زد که در سطح بین‌المللی بتواند شیعیان و محبان اهل‌بیت (ع) را اینگونه از سراسر دنیا دور هم جمع کرده باشد؛ بنابراین، اربعین و پیاده‌روی اربعین بهترین فرصت تحقق آرمان‌های امت اسلامی با استفاده از آموزه‌های دیپلماسی عمومی است.

 جمع‌بندی

 اربعین و بستر بکر و آماده و فرصتی بسیار مغتنم برای تبیین آرمان‌ها و آمال نظام مقدس جمهوری اسلامی است که می‌تواند در صورت مدیریت دقیق و به‌ دور از افراط و تفریط‌ها و به‌کاربستن عقلانیت همه اهداف قابل‌ تحقق است. ماهیت مردمی‌ بودن پیاده‌روی اربعین موجب می‌شود تا در کنار ایجاد و تعمیق اتحاد و حدت در جهان اسلام، مسئله مبارزه با صهیونیسم و استکبار به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین گفتمان‌های جمهوری اسلامی از حالت شعاری و روزمرگی خارج شده و به سمت اجتماعی شدن و هم‌ذات‌پنداری میان مسلمین حرکت کند. تحقق این اهداف باید با هوشمندی، حوصله و ظرافت‌های فراوانی تحقق یابد. وحدت جهان اسلام، جلب نگاه اهل‌سنت به راهپیمایی و… از حداقل فواید بهره‌گیری از دیپلماسی عمومی است؛ باید نگاهی کلان‌تر به ظرفیت اربعین داشت.