به گزارش هشت‌دی، با اشغال هندوستان از سوی قوای انگلیس، ایران، جایگاه ویژه‌ای در برنامه‌های استعماری انگلیس یافت. اهمیت هندوستان برای استعمارگر پیر و لزوم حفظ آن، در کنار خواسته‌های نامشروع استعماری آنان در ایران، سبب شد که کشور ما جولانگاه شبکه‌های اطلاعاتی حکومت بریتانیا گردد. 

در این راستا یکی از وقایع مهم تاریخ معاصر ایران، کودتای رضاخانی سوم اسفند ۱۲۹۹ است که دولت انگلیس به دلایلی چند همچون عدم تصویب قرارداد ۱۹۱۹ در مجلس، جلوگیری از نفوذ روسیه کمونیستی در ایران و حفظ منافع خود در هندوستان، نقش اصلی را در آن ایفا کرد.

ریشه‌های کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹ را باید در خرابی‌های ناشی از جنگ جهانی اول و سرخورده شدن جبهه مخالف استبداد در ایران جست وجو کرد.

از سال ۱۲۹۰ شمال ایران زیر سلطه روسیه و جنوب تحت سیطره انگلیس بود. دولت مرکزی در زمان سلطنت احمدشاه قاجار، وضعیت ناامیدکننده‌ای داشت و بین سال‌های ۱۲۸۸ ـ ۱۳۰۰ بیش از ۵۰ بار کابینه تغییر کرد.

دولت انگلیس ابتدا سیدضیاءالدین طباطبایی را به عنوان مهره اصلی در نظر گرفت و مقدمات کودتا را با مشورت و مذاکره با او فراهم آورد؛ سپس رضا میرپنج را به عنوان فرمانده قزاق‌ها انتخاب کرد.

سرانجام در سحرگاه سوم اسفند ۱۲۹۹، قزاق‌ها به فرماندهی رضاخان میرپنج وارد تهران شدند و با مختصر زدوخوردی با ژاندارمری، تهران را براساس تبانی‌های قبلی تصرف کردند. سپس کودتاچیان تصمیم‌های بعدی خود را مثل انتشار اعلامیه‌هایی با مضمون اعلام حکومت نظامی، دستگیری افراد مورد نظر، لغو ظاهری قرارداد ۱۹۱۹ و… به اجرا درآوردند.

مظفر نامدار، تاریخ‌پژوه و عضو هیئت‌علمی پژوهشگاه علوم اسلامی و مطالعات فرهنگی در گفتگو با هشت‌دی در رد شبهه تجزیه‌پذیری نهضت جنگل به نامه رضاخان به میرزاکوچک خان جنگلی اشاره می‌کند و می‌گوید: رضاخان که بعدها نهضت جنگل را سرکوب ‌می‌کند در ابتدای کار (یعنی بعد از کودتای سوم اسفند) دست کمک به سمت میرزاکوچک‌خان دراز می‌کند.

پاسخ منفی میرزاکوچک‌خان به درخواست رضا میرپنج

وی در این رابطه بیان کرد: رضاخان از طریق یاران میرزا به او پیام داد و گفت: «می‌دانم تو برای چه قیام کردی. تو انسان نیک‌نفسی هستی. من می‌دانم که تو آمده‌ای ایران را از این آشفتگی نجات دهی. من هم آمده‌ام تا این اوضاع را درست کنم. بیا با هم متحد شویم تا ایران را از این وضع نجات دهیم».

این استاد دانشگاه با بیان اینکه میرزا به درخواست رضاخان پاسخ منفی داد، گفت: میرزا می‌دانست رضاخان خودش یکی از بانیان آن اوضاع است. میرزا می‌دانست رضاخان دست‌نشانده انگلیس است و تلاش‌هایی هم که انجام می‌دهد بدین خاطر است که ایران را از دست روس‌ها خارج کند و در اختیار انگلیس‌ها بگذارد. جالب اینجاست رضاخانی که بعدها نهضت جنگل را سرکوب ‌می‌کند در ابتدا و بعد از کودتا دست کمک به سمت نهضت دراز می‌کند. حتی رضاخان هم در آن زمان واژه تجزیه به ذهنش خطور نکرده بود.