به گزارش ۸دی، ارتش جمهوری اسلامی یکی از قویترین و قدیمی ترین ارتش های جهان است. ارتشی که در زمان هشت ساله جنگ جانفشانی های بسیاری کرده و هم در نیروی زمینی و هم در نیروی هوایی بزرگانی را تربیت کرده که ایران برای همیشه مدیون آنان است برای آشنایی بیشتر با خدمات ارتش دلاوری های دو نیروی زمینی و هوایی را به شکل مختصر بازخوانی می کنیم.

نیروی زمینی ارتش

نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران؛ بزرگترین نیرو در بین نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران است. فرماندهی این نیرو به عهده امیر سرتیپ کیومرث حیدری است. نیروی زمینی ایران به لحاظ تعداد پرسنل فعال و ذخیره، نهمین نیروی بزرگ دنیا می‌باشد.

با شروع جنگ ایران و عراق نیاز به ارتقای تکاوران ارتش به لشکر احساس شد؛ بنابراین لشکر ۲۳ تکاور تشکیل و مأموریت‌های مختلفی توسط این لشکر در طول جنگ ایران و عراق انجام گرفت؛ از جمله حضور تیپ ۶۵ این لشکر در عملیات بیت‌المقدس و عملیات کربلای .نیروهای نوهد در جنگ‌های چریکی و برون مرزی فعالیت داشتند، عملیات تیپ نوهد بیشتر در خاک عراق انجام می‌شد. ولی حضور در نبردهای کلاسیک هم داشتند. درگیری‌های بسیاری با مجاهدین خلق و کومله در کردستان داشت، کردستان ناآرام بود ولی هیچوقت تصرف نشد تیپ نوهد در کردستان و جنوب با مصطفی چمران عملیات‌های بسیاری انجام دادند.

پس از پایان جنگ، نیاز به حضور یک نیروی ویژه در کشور ایران احساس شد، بنابراین با دستور فرمانده کل قوا در سال ۱۳۷۰، تیپ ۶۵ (سومین تیپ از لشکر تکاور مشتمل به ۳ گردان ۷۴۵، ۷۴۸ و ۱۵۴) از لشکر ۲۳ جدا شده و به صورت مستقل درآمد. پس از جدایی، عنوان «تیپ ۶۵ نیروهای ویژه هوا دریا» برای آن انتخاب شد و از سال ۱۳۷۱ فعالیت تخصصی خود را آغاز کرد. در همان زمان رنگ رسمی کلاه لباس سربازان، سبز انتخاب شد؛ که موجب شد این نیروها در ارتش ایران «کلاه سبزها» لقب بگیرند. بیشتر عملیات‌های این تیپ محرمانه است.

تیپ ۶۵ نیروهای ویژه هوا دریا (با نماد اختصاری نوهد) معروف به کلاه‌سبزهای ارتش ایران یکی از هفت یگان تکاور نیروی زمینی ایران و از زبده‌ترین نیروهای ویژه ارتش جمهوری اسلامی ایران است که در سال ۱۳۷۱ به تیپ ۶۵ تغییر نام داد. مأموریت اصلی این تیپ جنگ ناهمتراز تعریف شده‌است. محل استقرار این تیپ در افسریه شرق تهران، مسلط بر مسیر شرقی جاده سمنان و مسیر شمالشرقی جاده شمال است. پرسنل این تیپ افرادی گزیده از پرسنل لشکر ۲۳ نوهد سابق هستند.[۳] این افراد با طی کردن آموزش‌های ویژه و تخصصی در طول خدمت، قادر به انجام عملیات‌های ویژه در داخل خاک ایران و خارج از آن هستند. در واقع این تیپ در سال ۱۳۴۹ تحت نام تیپ ۲۳ نیروهای ویژه هوا دریا (ن.و.ه.د) توسط سرلشکر خلبان منوچهر خسروداد تأسیس گردید و هرساله نیروهای مخصوص زبده را تربیت و آماده خدمت از مرزهای زمینی و خاکی ایران می‌نمود و بعدها این یگان از تیپ به لشکر ارتقا یافت. در حال حاضر تیپ «نوهد» به عنوان یکی از زبده‌ترین نیروهای نظامی در جهان است و در مسابقات دوره کوهستان سال ۲۰۱۴ روسیه مقام سوم را کسب کردند.

سرلشکر شهید امیر صیاد شیرازی در سال ۷۱ پیشنهاد برگزاری یک مانور شهری را مطرح کردند تا هم نتیجه آموزش‌های جدید این تیپ مشخص شود و هم توانایی نیرو مخصوص‌های این تیپ که پس از پایان جنگ در هیچ رزمایشی شرکت نکرده بود، محک زده شود؛ لذا در سال ۷۱، بنا بر تدابیر خود صیاد شیرازی چند نقطه در شهر تهران به عنوان اهداف این مانور تعیین شد و نیرو مخصوص‌های این تیپ موظف شدند تا بدون در اختیار داشتن هرگونه سلاحی اهداف از پیش تعیین شده در تهران را در زمان مشخصی تسخیر کنند.

اهداف در نظر گرفته شده همچون برخی کلانتری‌ها، پاسگاه‌ها، تعدای از ادارات، بعضی از پادگان‌ها و حتی سازمان رادیو و تلویزیون آن زمان، که جزو اهداف از پیش تعیین شده بودند به گونه‌ای انتخاب شده بودند که هم از حساسیت بالایی برخوردار بودند و هم در مواردی ورود به آن‌ها غیرممکن به نظر می‌رسید این در حالی بود که در این مانور نیروهای شهری موظف شده بودند که از این محل‌ها در برابر هر نیروی متخاصمی، در طول برگزاری مانور به شدت محافظت کنند که خوشبختانه نیرو مخصوص‌های تیپ ۶۵ نوهد موفق شدند اهداف از پیش تعیین شده را در مدت زمانی کمتر از زمان تعیین شده به تسخیر خود درآورند. یکی از نقاط قوت نیرو مخصوص‌های تیپ ۶۵ در این مانور آموزش ویژه‌ای بود که به همت صیاد شیرازی و دیگر فرماندهان این تیپ، برای آن‌ها طراحی شده بود و این نیروهای مخصوص برای هرگونه نفوذ از بین بردن و تسخیر اهداف خود در عملیات‌های برون مرزی، از آن بهره‌مند بودند؛ آموزش‌هایی که طی آن نیروهای مخصوص این تیپ با لباس بومی هر منطقه و با لهجه و زبان خاص آن در پوششی از نیروهای محلی به اهداف مورد و نفوذ کنند.

نقش ارتش در آزادسازی خرمشهر

آبانماه سال ۱۳۶۰ دانشکده فرماندهی و ستاد ارتش ج . ا . ا طبق تدبیر فرمانده وقت نیروی زمینی شهید سپهبد صیاد شیرازی به طور موقت از پذیرش دانشجو خودداری و استادان این دانشگاه بمنظور تقویت قرارگاههای مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب و غرب و تشکیل هسته مرکزی گروههای طرحریزی به آن منطقه مامور شدند و بر اساس هماهنگی بعمل آمده بین ارتش و سپاه مقرر شد سه عملیات عمده که مکمل عملیات پیروزمند ثامن الائمه محسوب می شدند بطور همزمان شروع و به ترتیب تقدیم اجرا شوند که عبارت بودند از طریق القدس فتح المبین و بیت المقدس.

در عملیات بیت المقدس امیر سرلشکر خسرو تاش شجاعانه به نبرد سنگین با دشمن پرداخت و به خیل عظیم شهدا پیوست و امیر سرلشگر آزاده حسن هداوند میرزایی پس از دلاوریها و از خودگذشتگی های زیادی که از خودشان نشان داد یکروز قبل از فتح خرمشهر مجروح و به اسارت دشمن درآمدند و پس از تحمل ۸ سال اسارت در بند دژخیمان بعثی در اسارت به شهادت رسیدند که بر ارواح طیبه این فرماندهان شهید و شهیدان این عملیات درود می فرستیم.

نیروی هوایی ارتش

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران یکی از نیروهای چهارگانه ارتش جمهوری اسلامی ایران است که مسئولیت حفاظت از مرزهای هوایی و پشتیبانی نیروهای رزمی دیگر اجا را دارد. پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ نام این نیرو به صورت فعلی تغییر پیدا کرد. سرتیپ خلبان حسن شاه‌صفی، از شهریور ۱۳۸۷ تاکنون، فرماندهی نیروی هوایی را بر عهده داشته‌است. نیروی هوایی ایران طبق آخرین تخمین‌ها در سال ۲۰۱۳ هفتمین نیروی هوایی جهان از لحاظ تعداد هواپیماهای سوخت‌رسان و ترابری (۱۱۹ فروند) است.

گردان پهپاد

در ۱۰ اسفند ۱۳۹۳ اعلام شد گردان‌های پهپاد در پایگاه‌های نیروی هوایی ایران تشکیل شد. نخستین دوره خلبانان پهپاد در درون کشور و به صورت آکادمیک آموزش دیدند.

به گفته فرمانده پهپاد نیروی هوایی، از پهپاد در ماموریت‌های شناسایی، مراقبت، نشان دادن صحنه جنگ به صورت آنلاین، جمع‌آوری اطلاعات، پروازهای رزمی، جنگ الکترونیک، فریب دشمن، ماموریت‌های انتحاری، شکاری رهگیر، آموزشی و پشتیبانی فرماندهی می‌توان بهره برد و در تمامی مأموریت‌هایی که می‌خواهند نیروی انسانی به صورت مستقیم درگیر نشود از پهپاد به عنوان مکمل پروازهای جنگنده‌ها استفاده می‌شود.

دلاوری های نیروی هوایی ارتش در دوران جنگ

نیروی هوایی ارتش به تنهایی بار هوایی ایران در زمان هشت ساله جنگ را کشید، این نیرو با داشتن خلبانان زبده ای چون سرلشکر بابایی، ستاری، شیرودی و کشوری به نیروی اسطوره ای زمان جنگ تبدیل گشته که بسیاری از دستاوردهای جنگ هشت ساله ماحصل فداکاری این بزرگواران است.
با آغاز حمله سراسری عراق به خاک ایران، با توجه به مشکلات پیش روی نیروی زمینی ارتش نظیر ترخیص تعدادی از نیروهای وظیفه، درخواست‌های مکرر جابه‌جایی پرسنل، دوری لشکرها از مناطق در‌گیری و تصفیه برخی فرماندهان و افسران ارشد و گرفتاری سپاه پاسداران در درگیری با عناصر جدایی طلب، عملاً ۱۲ لشکر زرهی، مکانیزه و پیاده عراق به همراه تیپ‌های مستقل متعدد، در برابر خود، نیروی قدرتمند پیاده و زرهی ندیدند و نفرات باقی‌مانده لشکرهای ۹۲ زرهی اهواز، ۸۱ کرمانشاه، ۸۴ خرم‌آباد و ۲۸ کردستان در کنار نفرات سپاه و مردمی تنها با گذر از جان خود توانستند از سرعت پیشروی دشمن کم کنند.

روز سوم نبرد بیش از ۱۵۰ هواپیما از پایگاه‌های مهرآباد، تبریز، همدان، دزفول و بوشهر برای بمباران اهداف مختلف از پایگاه‌ها و پالایشگاه‌هایی در شمال عراق تا تأسیسات بندری و نفتی در جنوب آن کشور و از نیروهای متجاوز لشکر ۷ پیاده عراق در کردستان تا تانک‌های لشکر ۳ زرهی در جنوب خوزستان را مورد حمله قرار دادند. گردان‌های هوایی ارتش در پشت سر خود خطی از نابودی و آتش برای متجاوزان برجا گذاشتند اما دشمن نیز بیکار نبود. پدافندهای موشکی و توپخانه‌ای در خاک عراق با آتش بسیار فشرده در کنار رهگیری هوایی، چند هواپیمای ایرانی را ساقط کردند و در روی زمین نیز لشکرهای زرهی و مکانیزه با هزاران اسلحه ریز و درشت خلبانان شجاعی را که با کاستن از ارتفاع به سطح ۱۰ تا ۲۰ متری به دنبال غافلگیر کردن دشمن بودند، هدف قرار می‌دادند.

مطابق آموخته‌های کلاسیک هواپیمای گرانقیمت و خلبان گرانقیمت‌تر آن نباید با نزدیک شدن به نیروهای سطحی خود را به خطر بیندازد چرا که بی‌اغراق یک فانتوم و ۲ خلبانش ارزشی بیش از ۵۰ تانک و نفربرزرهی و نفراتش داشتند اما در آن شرایط چاره‌ای جز این نبود. شهرهای ارزشمند و مردم بی‌دفاع در صورت اندکی تعلل به چنگ اهریمن گرفتار می‌شدند. اما در آن سوی میدان هواپیمای قدرتمند اف – ۱۴ یا همان تامکت در نبردهایی یک طرفه دسته دسته میگ‌ها و سوخوهای عراقی را در خاک ایران سرنگون می‌کرد. در یک مورد ویژه، خلبان عادلی و کمک خلبان مسبوق (از بهترین‌های تامکت) از فاصله ۶۵ مایلی تنها با یک موشک فونیکس، در ۲ مهر، ۳ هواپیمای عراقی را که نزدیک هم پرواز می‌کردند، در آسمان متلاشی کردند. آن روز تامکت‌ها ۳ هواپیمای دیگر را نیز از بین بردند.

لازم به ذکر است که اف – ۱۴ با موشک افسانه‌ای فونیکس (به معنای ققنوس) قادر به ردیابی اهدافی از حدود ۳۰۰ کیلومتری و قفل راداری و شلیک بین ۱۵۰ تا ۲۰۰ کیلومتری بود و قرار بود ایران با کمک این هواپیماها در صورت حمله گسترده شوروی به خلیج همیشه فارس، تا رسیدن نیروهای هوایی ناتو و امریکا مانع نیروی هوایی ارتش سرخ شود. این هواپیما آنقدر پیچیده بود که حتی نیروی دریایی امریکا در به کار‌گیری آن مشکل داشت و همواره نیمی از ناوگان اف – ۱۴ ان کشور زمینگیر بود.

امریکا اصلاً گمان نمی‌برد ایران حتی قادر به استفاده از یک فروند از این رادار پرنده که مجهز به بهترین رایانه عصر خود بود باشد اما هنگامی که مشاهده کرد در روز اول جنگ ایران حدود ۱۵ فروند اف – ۱۴ را به حرکت درآورده پی برد که نیروی هوایی عراق روزهای بسیار سختی را در پیش روی دارد. (تامکت‌ها در ۶ ماه اول جنگ ۲۰ هزار ساعت پرواز بدون حتی یک تلفات داشتند به یک روایت نخستین تامکت ایران به اشتباه توسط پدافند خودی زده شد اما نخستین سقوط رسمی اف – ۱۴ توسط یک خلبان عراقی با میراژ در آبان ۶۰ ثبت شد تا آن زمان خلبانان ایرانی این شاهین قدرتمند، بیش از ۷۰ هواپیمای عراقی را ساقط کردند.)

در روز پنجم جنگ، نیویورک تایمز گزارش داد که عراق دیگر نفتی برای صادرات ندارد و همان روز واشنگتن پست نیز گزارش داد که تولید ۵/۳ میلیون بشکه نفت روزانه عراق قطع شده است. خروج عراق از بازار نفت قیمت این ماده استراتژیک را تا ۸ دلار در هر بشکه افزایش داد این در حالی بود که غرب که از حمله عراق به ایران با خبر بود مخازن اصلی خود را مملو از نفت کرده بود.

* کاهش سرعت لشکرهای دشمن

با پایان هفته اول نبرد و شجاعت مثال زدنی خلبانانی نظیر رضا یاسینی، محمود اسکندری، عباس دوران، مصطفی اردستانی، فرج‌الله براتپور، علی بختیاری، اکبر توانگریان و صدها دلاور دیگر نهاجا، اکنون صدام از حمله خود پشیمان شده و ضمن فرستادن لعنت به آنهایی که او را به این مهلکه انداخته بودند، از سیاستمداران منطقه درخواست میانجیگری می‌کرد. البته با شرایط مورد نظر خودش. اما مقامات مسئول و نظامیان که می‌دیدند شرایط در میان مدت به زیان ارتش عراق است این در خواست‌ها را منوط به بازگشت عراق به پشت مرزهای بین‌المللی می‌کردند. البته هنوز نیروی زمینی عراق متوقف نشده بود.

لشکر ۵ مکانیزه عراق جاده اهواز – خرمشهر را قطع کرده و در غرب شهرهای سوسنگرد، ایلام و قصر شیرین در یک قدمی محاصره و سقوط قرار داشتند. لشکرهای یک، ۳، ۹ و ۱۰ عراق از سپاه سوم عمیق‌ترین پیشرفت را در خاک ایران داشتند اگرچه صدمات فراوانی نیز متحمل شده بودند. لشکر ۹۲ زرهی اهواز با عقب نشینی منظم و با برنامه (بسیاری از مردان این لشکر حتی ماه دوم جنگ را ندیدند) فرصتی مناسب را به سیل نیروهای داوطلب و لشکرهای کمکی ۷۷ خراسان و ۱۶ زرهی قزوین برای رسیدن دادند. تکاوران تیپ ۵۵ هوابرد، تکاوران دریایی، نیروهای از جان گذشته سپاه و تکاوران نوهد نیز خطی کم تعداد اما بسیار مؤثر را در برابر بیش از ۱۵۰ هزار عراقی در جنوب تشکیل دادند که با کمک آتش مؤثر هوانیروز و تایگرهای وحدتی و فانتوم‌های بوشهری، داغ تصرف اهواز، آبادان، خرمشهر بطور کامل بندر امام و تأسیسات نفتی اصلی خوزستان را به دل بعثی‌ها گذاشتند.

* دفاع از مناطق حیاتی کشور

نیروی هوایی عراق نیرویی دست بسته و ضعیف نبود. این کشور دومین قدرت هوایی منطقه را در اختیار داشت و در ابتدای جنگ با ۴۶۰ فروند هواپیما (که ۳۳۹ فروند آن جت آماده عملیات بودند) بجز در بخش پرسنلی و هواپیمای اف – ۱۴ در سایر موارد همپای نیروی هوایی ایران بود. البته نیروی هوایی ایران در اوج قدرت خود بسیار کارآمدتر از همتای عراقی خود بود اما نباید از یاد برد که نیروی هوایی ایران در سال ۵۹ نه از ده‌ها هزار مستشار امریکایی بهره می‌برد و نه از اطلاعات مناسب آواکس‌ها و ماهواره‌ها. در حالی که بالعکس نیروی هوایی عراق توسط امریکا از تمام نقاط ضعف و قدرت نیروی هوایی ایران با خبر بود.

ایران در روز اول جنگ ۷۷ فروند اف – ۱۴، ۱۹۶ فروند اف – ۴ و ۱۷۶ فروند اف – ۵ داشت که ۳۶۸ فروند آن آماده عملیات بودند. تخمین زده می‌شود که ایران بیش از ۲۰ فروند هواپیمای خود را قبل از شروع رسمی جنگ از دست داده باشد. اما مشکل بزرگ‌تر برای نیروی هوایی افزایش سقوط هواپیماها و شهادت خلبانان ارزشمند در روزهای شلوغ اول جنگ بود. اما دفاع هوایی چگونه انجام می‌شد؟

ایران از روزهای سوم جنگ به بعد با انبوهی از هواپیماهای مهاجم دشمن مواجه بود که بدنبال انتقام از ایران و نیروی هوایی و نابودی ساختار اقتصادی و پایگاههای هوایی نهاجا بودند. اما اسکادرانهای اف ۱۴ با حدود ۲۵ درصد توان عملیاتی خود دسته دسته هواپیماهای دشمن را به زیر می‌کشیدند. تأسیسات نفتی خارک بارها و بارها مورد حمله دشمن واقع شد اما تنها نتیجه این حملات مرگ خلبانان و از دست رفتن دهها هواپیمای عراقی بود.

۶ اف ۱۴ در شیفت‌های ۸ ساعته از آذربایجان در شمال تا بوشهر در جنوب را پوشش داده و هر حمله‌ای را دفع کرده یا سرکوب می‌کردند. خلبانان تام‌کت برای صرفه‌جویی در قطعات (بیشترین استهلاک مربوط به زمان نشست و برخاست هواپیما است) هر ۲ ساعت یکبار با سوختگیری هوایی به مناطق تعیین شده باز می‌گشتند.

دلاوری های ارتش جمهوری اسلامی بسیار است و زمان به بررسی نیروهای دیگر ارتش نظیر نیروی دریایی و نیروی پدافند نرسید ان شالله در زمان دیگری بررسی خواهیم کرد.