تاریخ معاصر ایران دارای ابعاد گسترده ای است ، یکی از این ابعاد حضور جریان های متنوع با اندیشه های مختلف می باشد . به صراحت می توان گفت اولین برخورد  جریان ها در حادثه مشروطه بود . سه طیف فکری  دوره مذکور را احاطه کردند :
۱) روشنفکران سکولار
۲) آزادیخواهان
۳) مشروعه خواهان
گروه اول : افرادی بودند که به کشورهای اروپایی رفتند و تحصیلات خود رو در آنجا گذراندند و تحت تاثیر پیشرفت های دنیای غرب قرار گرفتند . افرادی همچون میرزا ملکم خان ، آخوند زاده و… چهره های شاخص این جناح هستند .
گروه دوم : کسانی به شمار می رفتند که در پی مخالفت با استبداد بودند . این عده دو دسته بودند : میهن دوستانی مثل ستار خان و باقر خان ، میرزاده عشقی و… و روحانیونی مثل آخوند خراسانی ، میرزا نائینی ، میرزا کوچک جنگلی و…
گروه سوم : شخصیت هایی که نه تنها با استبداد مخالفت داشتند بلکه  استعمار خارجی را هم نفی کردند و معتقد بودند روشنفکران در پی از بین بردن ارزشهای دینی هستن پس طرح مشروطه مشروعه از سوی آنان ارائه  شد . شیخ فضل الله نوری ، ملا محمد خمامی شاخصین این طیفند.
گروه اول خواست ار غربی شدن جامعه ایرانی بوند به همین رو با دول اروپایی ارتباط داشتند ، عموما پاتوق این افراد سفارت خانه های انگلیس و فرانسه در ایران بود . مذهب زدایی از بارزترین اصول فکری منورالفکران هست، اما به خاطر اسلامی بودن ایران نمی توانستند چنین مطلبی را عنوان کنند، از آنجایی هم که به قدرت روحانیت پس از ماجرای تحریم توتون و تنباکو پی برده بودند ، سعی نمودند با رفتار های منافقانه حمایت علما را جهت پیشبرد اهداف خود کسب کنند.
گروه دوم هم با نیت اینکه با روشنفکران هدف مشترک دارند، همکاری هایی فی ما بین آنها رخ داد، که البته بعد ها پس از اتفاق افتادن برخی حوادث متوجه سو استفاده روشنفکرین گشتند.
اما گروه سوم خیلی زود دست غرب زده ها را خواند  و با عنوان مشروعه خواهی سعی در اصلاح مسیر مشروطه کرد. و در این مسیر طرح هایی مثل نظارت مجتهدین بر مصوبات مجلس جهت جلوگیری از دیدگاههای ضد دینی ارائه کرد.
سکولارها که خطر مشروعه خواهان را برای خودشان حس کردند موجبات اعدام شیخ فضل الله نوری را فراهم کردند و در یک دادگاه فرمایشی شهادت وی را رقم زدند، از سویی دیگر یار وهمفکر آیت الله نوری یعنی آیت الله حاج آقا محمد خمامی نیز پس از تسخیر شهر رشت به دست منورالفکرها در سال ۱۲۸۷ با ضرب گلوله به شهادت رسید.
به جرعت می توان گفت جریان مشروعه خواهان پرچم دار بصیرت در دوره خود بوده اند و حتی منعقد کننده نطفه انقلاب اسلامی هستند.

نویسنده: اسحاق اثری