به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «هشت‌دی»، هجدهم تیر ماه به عنوان روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نامگذاری شده و این روز به مناسبت سالروز فوت استاد مرحوم مهدی آذر یزدی بوده است. به همین جهت گفتگویی صمیمانه با “حمیرا خدابنده دوگاهه”، کارشناس مسئول مرکز آفرینش های ادبی کانون پرورشی فکری گیلان انجام دادیم که وی در معرفی تکمیلی خود اظهار کرد: مقطع لیسانس را در رشته زبان و ادبیات فارسی و فوق لیسانسم را نیز در همین رشته ادامه دادم. در ادامه مقطع دکتری هم قبول شدم اما معتقد بودم فعالیت در عرصه های زیرساختی در این حوزه می تواند به من کمک کند. به همین خاطر تمام وقتم را صرف کارهایم چه اداری و چه پژوهشی و ادبی کردم.

وی با اشاره به اینکه از کودکی عضو کانون بودم و اساتید بسیار خوبی داشتم که با من همراه بودند و تشویقم کردند، اظهار کرد: از جمله استاد زنده یاد جلالی که نمایشنامه نویس و تصویرگر،شاعر و نویسنده، استاد دانش آراسته، استاد خدادوست از کسانی بودند که هرچه دارم از این بزرگواران یاد گرفتم.

خدابنده با بیان اینکه فضای کار کانون پرورش فکری به گونه ای است که مطلع کار من برای ورود به این حوزه شد تصریح کرد: اگر این شرایط عضویت من در کانون پرورش فکری نبود شاید بعدها اینجا نمی توانست برایم به عنوان یک شغل در نظر گرفته شود و به همین خاطر وقتی پیشنهاد کار در کانون پرورش فکری را پذیرفتم، احساس کردم چون پشت همین میزهای کتابخانه بزرگ شدم، نفس کشیدم، کتاب خواندم، نقاشی کردم و شعر گفتم، شاید در آینده اگر بتوانم عضو این مجموعه شوم خیلی بهتر و کارآمدتر بتوانم کار کنم.

کارشناس مسئول مرکز آفرینش های ادبی کانون پرورشی فکری گیلان درخصوص سال ورود و مسئولیت های خود گفت: از سال ۱۳۷۲رسما وارد کانون شدم و فعالیت خود را با عنوان مربی مسئول فرهنگی، کارشناس فرهنگی، کارشناس ادبی و در حال حاضر هم کارشناس مسئول آفرینش های ادبی و در خدمت کودکان و نوجوانان هستم.

شعر بال‌ پروازم شد

وی در ادامه افزود: بحث نوشتن از سال‌های خیلی دور یعنی از سوم دبستان با داستان نویسی آغاز شد و واقعا فضای داستان نویسی را دوست داشتم بویژه معلمینی که مرا تشویق می کردند و مسابقات دانش آموزی که برگزار و در مواردی هم داستانهایم برگزیده می شد. اما از زمان دانشگاه حس کردم که به فضای شعر خیلی نزدیک تر شدم و با توجه به شرایطی که برایم وجود داشت از طبیعت قشنگ گیلان و اتفاقاتی که به نوعی در زندگی فردی هرکسی می تواند رقم بخورد و خواندن اشعار متاخرین و متقدمین باعث شد که شعر بال‌های پرواز من شوند و وارد دنیای شعر شوم‌‌‌.

خدابنده درخصوص مجموعه آثار چاپی و در دست چاپش اظهار کرد: ماحصل سروده های من ۸مجموعه شعر است که در واقع چاپ شد و دو مجموعه در دست تهیه دارم. شاید حدود ۱۱الی ۱۲سال و شاید بیشتر من در حوزه تخصصی ادبیات کودک در موسسات آموزشی جهاددانشگاهی و دانشگاه علمی کاربردی تدریس می کنم و فکر می کنم فرصت خوبی بود که جدی تر وارد این بخش بشوم.

گیلان؛ خاستگاه‌ ادبیات کودک

کارشناس مسئول مرکز آفرینش های ادبی کانون پرورشی فکری گیلان با بیان اینکه آن حسی که در حوزه ادبیات کودک مطرح می شد خیلی مباحث زیرساختی و ارزشمند و مهمی است گفت: چون قراراست با مخاطبینی ارتباط داشته‌ باشیم که باید ارزش ها وادبیات را بشناسند و در عین حال که بسیار شیرین و جذاب است اما نمادهای خاص خودش را دارد که کار را سخت می کند. بواسطه کاری که در کانون دارم و تعاریف زیرساختی که از ادبیات کودک مطرح شده است برایم سوال بود که چرا نباید مکتوب شود و به عنوان یک منبع مورد استفاده قرار گیرد و این بود که ادبیات کودک را به عنوان یک منبع مطالعاتی خوب برای کسانی که علاقه مند به این حوزه هستند به رشته تحریر درآورم.

وی افزود: گیلان را می توان خاستگاه ادبیات کودک نامید، ما شاعرانی از جمله نسیم شمال و گلچین گیلانی در این حوزه داریم، در حوزه ادبیات نمایشی نیز گیلان در صدر است و حیف است که این همه کار در حوزه گیلان شده و یک کتاب به نام گیلان ثبت نشود و این شد که نام کتاب “ادبیات کودک در گیلان” شد.

لزوما منطقه رودبار تات‌زبان نیستند

خدابنده در گفتگو با خبرنگار هشت‌دی مبنی بر اینکه چطور شد که در عرصه تاتی و رودبار کار کردید خاطرنشان کرد: وارد حوزه زبان شناسی شدم ولی خیلی در این حوزه ها صاحب نظر نیستم. بحث حساسی وجود دارد که البته من با آن مخالفم و به نظرم این طور نباید باشد. کتاب اول من که مجموعه ترانه های رودباری است و نوشتم زبان تاتی بخاطر بی تجربگی من بود و اگر برگردم به قبل از چاپ به جای تات، عنوان ترانه های رودبار را خواهم نوشت.

این نویسنده حوزه کودک و نوجوان با بیان اینکه من تهران به دنیا آمدم و از سال ۱۳۴۷یعنی از دوسالگی رشت بزرگ شدم ولی اصالت رودباری هستم و پدر و مادرم هم رودباری صحبت می کردند. تصریح کرد: حال دلیل اینکه تات مطرح شد به این خاطر بود که شاعران و نویسندگان و پژوهشگران رودبار معتقدند که زبان رودباری گونه ای از زبان تات است ولی من معتقدم و در کتاب دومم هم که در حوزه فرهنگ شناسی و مردم شناسی رودبار است اینطور بیان کردم که دلیلی ندارد که ما واژه تات را بیاوریم برای اینکه وقتی که واژگان منطقه تات خلخال را با تات رودبار مقایسه می کنیم خیلی متفاوت هستند. عرب ها به زبان های غیر خودشان تات می گفتند به این خاطر چون زبان عجم و غیر عرب بود به این عنوان مطرح شد اما لزوما منطقه رودبار تات زبان نیستند و میتوان گفت زبان گیلکی جنوب گیلان است.

وی تصریح کرد: به قول استاد شفیعی کدکنی که گفت شعر یک اتفاقی است که در زبان پیش می آید و در من این معجزه شکل گرفت چون من به هیچ وجه زبان مادری خودم را نمی توانم حرف بزنم ولی به زبان مادری شعر گفتم و می توان گفت شاید تنها نمونه خوب ترانه های رودباری است که بیان شد.

هر اثری در حوزه زبان مادری ارزش ماندگاری و ثبت را دارد

خدابنده با اشاره به اینکه اعتقاد من این است که هرکاری در حوزه زبان مادری کار شود در حقیقت ارزش ماندگاری و ثبت را دارد خاطرنشان کرد: کتاب شعر من با عنوان “ما چراغ” یعنی چراغ ماه و اینگونه شعر و ترانه های کودکانه تنها نمونه ترانه کودکان به زبان رودباری است و از این بابت خدا را شاکرم.

کارشناس مسئول مرکز آفرینش های ادبی کانون پرورشی فکری گیلان در مورد یکی از کتابهای خود به نام “سی در” نیز اینطور بیان کرد و گفت: استاد مرحوم فریدون نوزاد در سال ۱۳۸۷ به من پیشنهاد دادند که در حوزه سرزمین مادری خود کار تحقیقاتی و پژوهشی و باورداشت ها از تولد تا مرگ آن منطقه را بیان کنم، این کتاب با عنوان “سی در” و پژوهشی بر فرهنگ و باورهای مردم جنوب گیلان رقم خورد که دایره ی شمولش شامل ترانه ها، لالایی ها، چیستان ها،متل ها ، بازی ها، آداب و سنن، قصه ها، شعرها و هر چیزی که مربوط به گذار یک زندگی است به رشته تحریر در آمده است.

وی در پاسخ به سوال خبرنگار هشت دی درخصوص اینکه اگر در حال حاضر بخواهید حوزه ادبیات کودک را ترسیم و به لحاظ میزان توجهی که در این زمینه می شود نظرتان را بیان کنید چیست اظهار کرد: در کتاب “ادبیات کودک در گیلان” ابتدا به مباحث آکادمیک پرداخته شد، سپس ژانرهای  ادبیات کودک را بررسی و در بخش سوم و ارزشمندترین قسمت کتاب چهره کسانی که جز آفرینندگان، مؤلفان، تصویرگران و کوشندگان در حوزه های شعر، داستان، تصویرگری، ادبیات نمایشی،در بخش ترانه ها، در بخش پژوهش ها، قصه گویان که گیلانی هم هستند و لزوماً گیلانی بودنشان مطرح است به رشته تحریر درآمد و معتقدم این کار از جهاتی ارزشمند است زیرا اول اینکه خاستگاه ادبیات کودک را به عنوان یک کلیتی از آنچه که به عنوان یک دانش می توان از آن نام برد می شناسیم دوم اینکه می توان غالب ها و ژانرهای مختلف این ادبیات را شناخت و در بخش سوم الگو پذیری خوانندگان و مخاطبین از کوشندگان این اثر است.

خدابنده تصریح کرد: استفاده از عکس کودکی و بزرگسالی کوشندگان این حوزه در بخش سوم کتاب به این جهت است که کودکان یاد می گیرند که این پژوهشگران و نویسندگان و شاعران وتصویرگران مطرح روزی کودک بودند و این مرحله گذار را سپری کردند و به این مرحله از رشد رسیدند و این در ناخودآگاه حس قشنگی را به کودک وارد می کند.

عدم آشنایی والدین نسبت به داشته‌های فرهنگ خودی غم‌انگیز است

نویسنده حوزه کودک و نوجوان با بیان اینکه خواندن منابع مختلف از شعر و داستان و قصه گویی ها در ادبیات شفاهی نهادینه شده است گفت: اگر کودکان ما با ادبیات بومی و شفاهی خود مأنوس تر شوند در نتیجه راحتتر با ادبیات کودک آشتی می کنند و استفاده از منابع خواندنی، بهره مندی از شنیدن شعرهای خوب و قصه های قشنگ برای بچه ها می تواند فرصت خوبی برای آنان باشد تا بتوانند با فرهنگ و زبان مادری خود و با ارزش های جامعه خود بیشتر و بهتر آشنا شوند و یکی از غم انگیزترین اتفاقات در این حوزه عدم آشنایی والدین نسبت به این منابع مطالعاتی و داشته های فرهنگی خودمان است و به جرأت می توان گفت که اولین‌ها در حوزه کودک گیلانی ها بودند و معتقدم که باید این الگوسازی ها را در کودکان و نوجوانان ایجاد و آنها را با داشته های فرهنگی و با شخصیت های خاص ادبی سرزمینشان آشنا کنیم. کار با کودک به نظر خیلی آسان است و بسیار غم انگیز است که برخی از کارهایی که برای کودکان چاپ می شود باری به هر جهت نوشته شده و به نظرم گمانشان براین است چون برای کودک نوشته می شود می تواند به هر شکل ممکن نوشته شود ولی اینطور نیست. کار برای کودک سهل و ممتنع می باشد یعنی در عین حال که باید با زبان و نگاه ساده بیان شود ولی در عین حال مثل گذشتن از لبه تیز چاقو می باشد.کوچکترین لغزش می تواند پیامدهای نادرستی را برای کودکان داشته باشد بنابراین توجه به این نیاز مخاطب و شناخت آن لازمه ورود به کار کودک می باشد.

لالایی ها زیرساخت ادبیات کودک اند

وی در پاسخ به سوال خبرنگار هشت‌دی مبنی براینکه کدام دوره از دوره های زندگی انسان از کودکی تا پیری مهمترین بخش زندگی اوست و اینکه اگر در آن دوره مشخصا سرمایه گذاری درستی انجام شود مبدل به  انسان کاملی در جامعه می شود گفت:  نکته ای وجود دارد و آن اینکه ادبیات کودک متعلق به کودکان صفر تا ۱۸سال است و تعریفی که از یونیسف ارائه دادیم حتی ۱۸سال را هم جز کودک در نظر می گیریم ودر پاسخ به اینکه چرا صفر سالگی هم مدنظر قرار گرفته است چون وقتی هنوز کودک به دنیا نیامده است مادر وجودش را احساس می کند و با هر لالایی و نغمه‌هایی که مادر می خواند کودک متولد نشده با آن انس می گیرد؛ کودکی که به دنیا می آید وقتی که در آغوش مادر است و ما از آن لالایی ها به عنوان نغمه روحانی بشر نام می بریم و یعنی مادر ادبیات کودک، لالایی ها هستند و با لالایی‌خوانی مادر، کودک با ادبیات سرزمین خودش آشنا می شود و لالائی ها در ادبیات شفاهی ما زیرساخت ادبیات کودک هستند.

خدابنده در ادامه افزود: بنابراین گروه سنی صفر تا ۱۸سال ما می توانند مخاطبین ما باشند. منتها برای هر کدام یکسری آیتم های خاصی را قائل می شویم، گروه سنی که کانون به درستی آنها را لحاظ می کند و به آن می پردازد. یعنی کودکان از گروه سنی “الف” که از ۴،۵سال شروع شده و تا گروه سنی “ه” که نوجوانان ما هستند و امروز به عنوان گروه سنی نونگاه، نوخواه، نونهال و ارشد و نوجوان می شناسیم در این فضا و از این موارد استفاده می کنند و به همین خاطر شاخصه های خاصی را که در نوع مخاطب سنجی کانون پرورش فکری با وسواس و نگاه کاملا کارشناسانه به آن می کند کمک می کند که بچه ها بتوانند استفاده کنند و بفهمند و یاد بگیرند.

کارشناس مسئول مرکز آفرینش های ادبی کانون پرورشی فکری گیلان با بیان اینکه در پشت کتاب های کانون این رده بندی سنی درج شده و پدرومادر را راهنمایی می کند که کدام کتاب را می توانند برای فرزندانشان تهیه کنند اظهار کرد: بنابراین یکی از مواردی که درخصوص در اختیار قرار دادن منابع خواندنی برای کودکان و نوجوانان و اینکه چطور می توان آنها را با کتاب مانوس کرد عرض می کنم که باید در واقع وظایف و کارکرد ادبیات کودک را بشناسیم که اگر این آشنایی و بینش وجود داشته باشد ما در انتخاب منابع خواندنی و معرفی آنها به کودکان و نوجوانان بیراه نرفته ایم.

انتخاب کتاب مناسب برای کودک در حوزه وظایف ادبیات کودک است

وی با بیان اینکه از اولین چیزهایی که ادبیات کودک می تواند به کودکان سرزمین ما بدهد خویشتن شناسی، باور توانمندی‌های کودک ونوجوان، پرورش حس دینی و آشنایی با ارزش های اخلاقی است، خاطرنشان کرد: امروز در سالمرگ مردی قرار داریم که از سال ۱۳۳۵ آمد و بیش از ۸۰ داستان که در مجموعه ای نفیس  که جایزه کتاب سال را در آن زمان و در سال ۱۳۴۴ گرفت،  و در مورد مهدی آذریزدی صحبت می کنیم.

خدابنده با بیان اینکه ما نمی گوییم ایشان شاعر، نویسنده و یا پژوهشگر بودند بلکه می گوییم کتابدار و کتاب شناس و کتابفروش بودند ادامه داد: مهدی آذریزدی ازدواج نکرد و فرزندی هم نداشت و در نهایت تهیدستی و یک زندگی کاملا ساده گذران زندگی می کرد ولی عاشق کتاب بود.

این نویسنده حوزه کودک و نوجوان با اشاره به کتاب “قصه های خوب برای بچه های خوب” که تالیف استاد مرحوم مهدی آذریزدی بود گفت: آنچه که به یاد دارم این است که پدر مرحومم و از نسل ایشان تا ما و فرزندان ما این کتاب را خواندند و این نشان دهنده عمق این کتاب است که در داستان های این کتاب اخلاق، ارزش های انسانی و دینی، باورداشت های جامعه، فرهنگ ها و خرده فرهنگ ها، مهارت های زندگی و لذت خواندن و همه این ها را می توان در داستان های استاد مهدی آذریزدی دید و آشنا شد.

وی با بیان اینکه انتخاب کتاب مناسب برای کودک جز وظایف ادبیات کودک است اظهار کرد: کتاب هایی که با ذهن و زبان کودک، با فضای ذهنی کودک و دنیای او آشنا شود. به کودک خوب صحبت کردن، خوب نوشتن، آشنایی با زبان معیار را می آموزد مهارت های زندگی را برای او شفاف می کند و اینها به نظرم جز کارکردها و اهداف ارزشمند ادبیات فارسی است.

خدابنده تصریح کرد: معرفی الگوهای رفتاری مناسب، احیای زبان مادری، رفع نیازهای عاطفی کودک، کودکی که لکنت زبان دارد، کودکی که می ترسد، این ها در این منابع خواندنی به کار می آید و می تواند کمکی برای خانواده ها باشد، سرگرمی، تقویت فرهنگ مطالعه، آشنایی کودک با فرهنگ ها، آگاهی از اختلافات ظاهری قومیت ها، اشاعه فرهنگ صلح و دوستی، اینها می تواند مطرح شود.

کارشناس مسئول مرکز آفرینش های ادبی کانون پرورشی فکری گیلان، گفت: کاری که لزوما برای کودکان نوشته می شود مثل کتاب جوجه اردک زشت نوشته ی کریستین اندرسن در واقع با ذهن و زبان و دنیای کودک آمیخته شده است و بعضی از آثار هستند که اصلا برای کودکان نوشته نشدند اما ما بزرگترها می توانیم آنها را برای کودکان بازنویسی کرده و استفاده کنیم مثل کاری که مرحوم مهدی آذریزدی کرد. که در خاطراتش می گوید که خیلی دنبال کتاب خوب بودم برای بچه ها. اصلا کتاب هایی که در آن زمان بود مناسب حال بچه ها نبود و می گوید در سال ۱۳۳۵ وقتی آمدم تهران در کتابفروشی که کار می کردم چشمانم به کلیله و دمنه خورد و بعد فکر کردم بله این کتاب همان کتابی است که در پی آن بودم. کلیله و دمنه را خواندم و دیدم مطالبش جالب است و می تواند برای بچه ها درس اخلاق باشد.

وی در ادامه افزود: نه تنها کلیله و دمنه بلکه مرزبان نامه، قابوس نامه یا خود داستانهای مولانا یا داستان های بوستان و گلستان سعدی برای کودکان نوشته نشدند اما نویسندگان و شاعران و خود مهدی آذریزدی به قلم و ذهن و زبان کودکانه آن را پیاده و بازنویسی کردند و یا اینکه برخی از داستان های استاد آذریزدی برگرفته از قصه های قرآنی است و به زبان کودکانه بازنویسی شده است.

خدابنده با اشاره به اینکه برخی از آثار درباره کودکان نوشته شده است و برای کودکان نیست گفت: این آثار برای افرادی که در حوزه کودک و نوجوان تمایلی به دانستن دارند می باشد و دسته بعدی آثاری است که توسط خود بچه ها نوشته می شود و در زمره این موضوعات نیست.

این نویسنده حوزه کودک و نوجوان درخصوص دسته بندی کتاب کودک  به چهاردسته اشاره کرد و گفت: آثاری که برای کودکان نوشته می شود، آثاری که برای کودکان از متون ادبی ما به زبان ساده بازنویسی می شود، آثاری که درباره کودکان و شناخت و مخاطب شناسی کودک نوشته شده است و دسته چهارم آثاری که از ذهن و زبان کودک نوشته شده است.

انتهای خبر/