به گزارش هشت دی، به مناسبت روز بزرگداشت شیخ کلینی، چشم و چراغ شیعه ، دانشمند پرآوازه مکتب تشیع و مؤلف مجموعه کتاب گرانسنگ الکافی، اندکی در زندگی پر برکت وی گشت و گذار می کنیم تا شاید ذره ای از برکت آن حضرت شامل حال ما نیز شود.

زندگی

ثقه الاسلام محمد بن یعقوب بن اسحاق کلینی رازی معروف به شیخ کلینی ، مشهورترین دانشمند فقیه شیعه در نیمه اول قرن چهارم (ه ق) و مولف کتاب گرانسنگ کافی است.

کلینی، در روستای کلین از روستاهای قدیمی پیرامون تهران در ۳۸ کیلومتری شهر ری و نزدیک حسن آباد قم، و در زمان امام عسکری به دنیا آمد و به همین جهت، وی را به لقب رازی (به معنای  منسوب به ری ) هم می‌خوانند.

در آن دوران بیشتر مردمان شهر ری شافعی و حنفی مذهب بودند، ولی  همواره در اطراف شهرها روستاهای شیعه نشین نیز وجود داشتند که  اکثر اهل تسنن آن شهر را تحت تأثیر قرار می دادند و از این رو ری به شهری شیعه نشین معروف بود.

در آن دوران شهر ری، به دلیل حضور ترکیبی اکثر اقوام و مذاهب اسلامی در آن تبدیل به مرکز برخورد آراء و اندیشه‌های اسماعیلیه، حنفی، شافعی و شیعه شده بود.

از ابهامات زندگی شیخ مولف کافی یکی این است که سال ولادت وی معلوم نیست ولى وفاتش در ۳۲۸ یا ۳۲۹  در سن ۷۰ سالگی در بغداد بوده است که مصادف با مبدأ غیبت کبری امام زمان می باشد.

گفته می شود ابو قیراط محمد بن جعفر حسنی، یکی از بزرگان بغداد بر پیکرش نماز خواند و آرامگاه وی در «باب الکوفه» در بغداد، در ناحیه شرقی رود دجله کنار پل قدیم بغداد قرار دارد و زیارتگاه مسلمانان است.

آنچه شیخ کلینی را از دیگر هم نوعانش متفاوت می سازد  این است که سفراء حضرت مهدى علیه السّلام یعنى نواب خاصّ آن حضرت را درک کرده و احادیث و اخبار را از دست اوّلش اخذ کرده است.

 تحصیل 

شیخ کلینی در ابتدا علوم اسلامی را نزد پدر و دائی خود، گذراند و سپس بعد از مدت کوتاهی که با منابع رجالی و حدیثی آشنا شد، برای ادامه تحصیل خود به شهر ری مهاجرت نمود.

«ری» در آن زمان شهری بزرگ بود و عقاید و مذاهب گوناگونی در کنار هم و در آرامش کامل در آن جا به حیات خود ادامه می‌دادند. اما این آرامش گاه دستخوش حرکت های سیاسی می‌شد. فرقه اسماعیلیه با انگیزه تسلط بر ایران در این نقطه بیش از دیگران سرمایه‌گذاری کرده بود و به ترویج و تبلیغ تفکر و آراء خود می‌پرداخت.

کلینی در این زمان در کنارِ گذراندن تحصیلات خود نه تنها با عقاید و اندیشه‌های دیگر مذاهب و فرقه‌ها آشنا شد. بلکه به ماهیت واقعی بعضی از این فرقه‌ها که می‌رفت تشیع را از مسیر واقعی‌اش خارج کنند پی برد.

کلینی در این شهر در محضر استادان بزرگی چون «ابوالحسن محمد بن اسدی کوفی» به فراگیری حدیث پرداخت و در نوشتن و بحث و گفتگو پیرامون احادیث از خود شایستگی بسزایی نشان داد.

عصر کلینی را باید عصر حدیث نامید. زیرا نهضتی که برای فراگیری و نوشتن احادیث آغاز شده بود سراسر ممالک اسلامی را فراگرفته بود و تشنگان علم حدیث از این شهر به آن شهر و از این محفل به آن محفل در جستجوی روایتگری بودند تا از او حدیثی فرا گیرند و بر اندوخته‌های خویش بیفزایند. تلاش اهل سنت در این عصر به قدری چشمگیر بود که می‌توان گفت اهل سنت هر چه دارد از این عصر دارد. در این عصر که زمانش به حدود تقریبی یک قرن می‌رسد کتاب های شش گانه حدیثی اهل سنت (صحاح سته) تدوین شد.

او با استفاده از محضر استادان بزرگی چون احمد بن محمد بن عیسی اشعری، احمد بن ادریس قمی (معروف به معلم)، عبدالله بن جعفر حمیری (مؤلف کتاب قُربُ الاسناد) و فرزند او محمد بن عبدالله حمیری به فراگیری حدیث پرداخت. استادان و محدثانی که کلینی برای شکوفایی اندیشه خدایی خود از آن ها بهره جسته است در حدود سی و پنج نفر می‌باشند.

در میان اساتید کلینی علی بن ابراهیم قمی صاحب تفسیر قمی جایگاه بسزائی دارد محدثی که نامش در اسناد بیش از هفت هزار و یکصد و چهل روایت (۷۱۴۰) از روایات کافی به چشم می خورد.

کلینی پس از کسب علم و حدیث از ده ها استاد و محدث در شهرها و روستاهای آن زمان، سرانجام به بغداد رسید. او در مسافرت های خویش چنان علم و فضل خود را به نمایش گذاشته و تصویری از شیعه واقعی را در اذهان مردم هر دیار باقی نهاده بود که هنگام ورود به بغداد فردی گمنام نبود.

شیعیان به او افتخار می‌کردند و اهل سنت به دیده تحسین به او می‌نگریستند. تقوا، علم و فضیلت او در اندک مدتی موجب شد که هم شیعه و هم اهل سنت در مشکلات دینی به او مراجعه کنند، به طوری که عامه و خاصه در فتاوا به او روی می‌کردند و به همین سبب او اولین کسی بود که به لقب ثقه الاسلام شهرت یافت.

در بزرگی شیخ کلینی همین بس که بسیاری از فقها و محدثین بنام شیعه که از مشاهیر بودند از جمله شاگردان کلینی به شمار می‌روند که از میان ان می توان به  ابن ابی رافع صمیری،   جعفر بن محمد بن قولویه قمی، علی بن محمد بن موسی دقاق و  محمد بن ابراهیم نعمانی معروف به ابن ابی زینب اشاره نمود.
تألیفات

مهمترین تالیف کلینی مجموعه الکافی  است که بعضى از علما معتقدند این کتاب بر امام زمان علیه السّلام عرضه شده، و آن حضرت فرموده: «الکافى کاف لشیعتنا ؛ همین کتاب کافى شیعیان ما را بس است»

علاوه بر کافی،  کتاب های الرد علی القرامطه، تفسیر رؤیا (تعبیر خواب)، مجموعه شعر (حاوی قصایدی که شعرا در مناقب و فضایل اهل بیت علیهم السلام سروده‌اند)، کتاب رسایل ائمه اطهار علیهم السلام و کتاب رجال نیز از تألیفات  ایشان می باشد.

شیخ کلینی در توصیف دیگران 

نجاشى: او در زمان خود شیخ و پیشواى شیعه بود در رى، و حدیث را از همه بیشتر ضبط کرده و بیشتر از همه مورد اعتماد است.

ابن طاوس: توثیق و امانت شیخ کلینى مورد اتفاق همگان است.

ابن اثیر: او بفرقه امامیه در قرن سوم زندگى تازه‏اى بخشید و پیشوا و عالم بزرگ و فاضل و مشهور در آن مذهب است.

ابن حجر عسقلانى: کلینى از رؤساء فضلاء شیعه است در ایام مقتدر عبّاسى.

محمد تقى مجلسى: حقّ اینست که در میان علماء شیعه مانند کلینى نیامده است و هر که در اخبار و ترتیب کتاب او دقت کند، در مییابد که او از جانب خداوند تبارک و تعالى مؤیّد بوده است.