به گزارش هشت دی، نشست بررسی تأثیر چالش های اقتصادی در رفتار اجتماعی مردم با حضور دکتر “جواد نظری مقدم” استادیار جامعه شناسی و عضو هیئت علمی دانشگاه گیلان و دکتر “رضا سلطانی شال” استادیار و عضو هیأت علمی گروه روانشناسی دانشگاه گیلان برگزار شد.

دکتر”جواد نظری مقدم” استادیار جامعه شناسی دانشگاه گیلان، عضو گروه مردم شناسی در پژوهشکده گیلانشناسی دانشگاه گیلان، عضو هیأت علمی دانشگاه گیلان و پژوهشگر حوزه مردم شناسی است.

دکتر “رضا سلطانی شال” استادیار گروه روانشناسی دانشگاه گیلان که از سال ۹۵ عضو هیئت علمی گروه روانشناسی و دانش آموخته رشته روانشناسی در دانشگاه فردوسی مشهد بوده و حوزه کاری او روانشناسی خانواده، روانشناسی بین فرهنگی و اجتماعی است.

مشروح این گفتگو را در ادامه می خوانید:

جواد نظری مقدم استادیار دانشگاه گیلان با تاکید بر نقش رسانه ها به عنوان یک نقش تعیین کننده و با بیان اینکه علت برخی ناامیدی ها به رسانه ها برمی‌گردد اظهار کرد: بخشی از رفتار اقتصادی جامعه به روانشناسی اجتماعی بر می‌گردد و می‌بینیم که رسانه تا چه اندازه می تواند همبستگی و امید به فردا ایجاد کند و این مهمترین وظیفه رسانه است که خوب انجام نمی‌شود، اما مردم همیشه وظایف خود را به خوبی انجام می‌دهند.

وی با اشاره به اینکه در روزهای ابتدایی ورود کرونا به ایران دیدیم که چگونه مردم با گروه های اجتماعی، شبکه های اجتماعی و کارهای جهادی این موضوع را مدیریت کردند، افزود: در مقابل دولت و کشورهای توسعه یافته را می‌دیدیم که درمانده شده اند ولی می توان گفت که در این موضوع جامعه ایران خوب درخشید و ما باید بتوانیم این احساس درخشش اجتماعی را تقویت کنیم.

رسانه در نحوه گزینش گری، انتخابات و نحوه زیست ما تأثیر دارد

استادیار دانشگاه گیلان با بیان اینکه در دانشگاه‌ها مدام روحیه ناامیدی تقویت شده که در نهایت منجر به فرار مغزها می‌شود، ادامه‌ داد: تا جایی که می توانیم باید احساس اعتماد اجتماعی و امید به فردا را پررنگ کنیم. نهاد علم و دانشگاه، ضعف مدیریتی و رسانه هر کدام در جایگاه خود تعامل دارند اما چون بخشی از ناامیدی جامعه را رسانه های خارجی رقم می‌زنند، نقش رسانه پر رنگ است زیرا رسانه در نحوه گزینش گری، انتخاب و نحوه زیست ما تاثیر دارد.

این پژوهشگر حوزه مردم شناسی با بیان اینکه برنامه های استعدادیابی یک انسان مطلوب را معرفی کرده و این نگاه یکسان سازی انسان ها را تزریق می کند ادامه داد: این نوع رسانه انسان را فردی دروغگو، تنبل و کسی که رفتار جمعی بلد نیست ارائه می‌دهند که در واقع خود باوری انسان را به مرور می گیرد.

نظری مقدم با تاکید بر اهمیت سواد رسانه ای ادامه داد: وقتی در شرایط بحرانی هستیم باید بدانیم چه مطلبی را تهیه و برجسته کنیم، پس نمیتوان صرفا انگشت اتهام را به سمت جامعه کشید. مردم ایران در مقاطع حساس هوای یکدیگر را داشته و دارند و درست مانند روزهای ابتدایی شیوع کرونایی که علیرغم همه مشکلات هم افزایی و همگرایی انجام دادند و در مقابل در جوامع غربی جامعه ای را دیدیم که سالمندان را رها می‌کردند و می‌کشتند.

نقش استراتژیک رسانه در شرایط بحرانی جامعه

استادیار دانشگاه گیلان با بیان اینکه رسانه باید بداند که چطور در شرایط بحرانی رفتار کند و با تزریق احساس آرامش و اعتماد اجتماعی شرایط را مدیریت کند افزود: با همه این شرایط نمی توان ضعف مدیریتی را نادیده گرفت.

وی با بیان اینکه این حرف در دانشگاه‌ها عنوان می‌شود که ژن ایرانی با مشکل مواجه است گفت: در جامعه ای که اعتماد اجتماعی کمرنگ‌تر باشد ممکن است رفتارهای مختلفی انجام شود، وقتی مردم می بینند فرزندان آقایان بورسیه می‌شوند، در کشورهای خارجی زندگی راحتی دارند و عکس های خود را به اشتراک می گذارند، سطح اعتماد اجتماعی پایین آمده و در نتیجه آن سطح قانون پذیری جامعه نیز پایین می آید.

نظری مقدم با اشاره به اینکه در کشورهای دیگر هم گاهی کمبود محصولات پیش می‌آید و ممکن است برای توزیع آن محصول، جمعیتی درگیر شوند اما موضوع در اینجا به شدت فراگیر و منتشر می‌شود و رسانه‌های غربی هم به آن دامن می‌زنند خاطرنشان کرد: نباید این را به عنوان بیماری فراگیر عنوان کنیم؛ مسئله امروز مردم در سطح قند و شکر و مایحتاج زندگی است اما یک مسئول در همین شرایط تمام دغدغه خود را بر ذکر نام مادر در کارت ملی گذاشته است. امروز مسئله مردم اقتصاد است و وقتی مسئله مسئولان اقتصاد نباشد در نتیجه مشکلات حل نشده بلکه بیشتر هم می‌شود، میزان قانون پذیری پایین می‌آید، دور زدن قانون زیاد می‌شود و رفتارهای غیر مولّدانه و واسطه گری افزایش می یابد.

امروز دغدغه مردم ما حذف حجاب نیست

این استاد دانشگاه گیلان با تاکید بر اینکه باید بدانیم که در زمان بحران چه اخباری و در چه سبکی منتشر شود افزود: یک عده می‌خواهند نیازهای خود را نیاز جامعه تلقی کنند، مسئله امروز مردم ما بی حجابی نیست اما برخی رسانه‌ها به دروغ قصد دارند بگویند که مشکل ما حجاب است در حالی که هم اکنون غالب جامعه ما به حجاب اعتقاد دارند.

جنبش دانشجویی فارغ از نگاه سیاسی باید به سمت مسائل اجتماعی برود

وی در ادامه تصریح کرد: مسائل امروز جامعه ما مشخصاً در رابطه با حجاب، معتقد به آن است اما مسائل مهم تر از حجاب در جامعه وجود دارد که جنبش دانشجویی فارغ از نگاه سیاسی باید به سمت مسائل اجتماعی برود، مشکل ما این است که در سطح سیاست گذاری دغدغه وجود ندارد. ِ

نظری مقدم به تزریق روحیه و امید به جامعه به معنای واقعی کلمه تاکید کرد و ادامه داد: هر کس می‌خواهد ناامیدی را رواج دهد، می خواهد مانعی برای چرخ توسعه جامعه ایجاد کند.

وی با بیان اینکه روحیه دادن و امید دادن به معنای دلبستگی به دنیای غرب نیست گفت: هنر ما در سطح مدیریتی استفاده از مغزها است. آیا واقعا نخبه نداریم که برای دنیا حرف داشته باشد؟ یا مدیرانی داریم که از این ظرفیت ها استفاده کنند؟ از ظرفیت نخبگان استفاده نمی‌کنند و نخبه ها را فراری می دهند.

این پژوهشگر حوزه مردم شناسی با اشاره به اینکه هم اکنون در حوزه پزشکی و مسائل هسته‌ای حرف های زیادی برای گفتن داریم گفت: علی رغم همه موانع، ترورها و تحریم‌ها در خیلی از حوزه‌ها پیشرفت کردیم و می‌توانیم نگاه مردم را در راهپیمایی‌ها یا تشییع پیکر شهدایی چون سردار سلیمانی ببینیم؛ در این تشییع افرادی را دیدیم که با ظاهری متفاوت حضور پیدا کردند و ثابت کردند که با این مکتب و جریان همسویی می‌کنند و می فهمند که دشمنان در حال ایجاد مشکل هستند.

وی با بیان اینکه کشورهای عربی در حوزه صنعت هسته‌ای علم و دموکراسی حرفی برای گفتن ندارند ادامه داد: ملت ما فرهیخته و اهل مدارا است و هیچ وقت به دنبال جنگ نبوده است.

نقش رسانه‌ها در الگودهی جامعه به سمت و سوی دلخواه

رضا سلطانی شال استادیار گروه روانشناسی دانشگاه گیلان نیز در این نشست با تأکید بر نقش رسانه‌ها در الگودهی جامعه به سمت و سوی مورد دلخواه خود که می تواند شناخت، هیجان، انگیزش، رفتار و معنا و سبک زندگی و شاخص سازی برای کیفیت زندگی باشد، اظهار کرد: انسان در تعاریف روانشناختی غربی موجودی دارای ابعاد زیستی، شناختی، هیجانی، انگیزشی، رفتاری و اجتماعی است و در الگوی روانشناختی معنوی به این شش مولفه، بُعد معناشناختی نیز اضافه می شود.

استاد دانشگاه گیلان ادامه داد: بُعد زیستی به بخش فیزیولوژی و زیستی، بُعد شناخت به استدلال، منطق و شیوه تفکر، بُعد هیجانی به عواطف و احساسات و هیجانات، بُعد انگیزشی به نیت، قصد و انگیزه کارها، بُعد رفتار به شیوه های رفتار و سلوک ظاهری انسان، بُعد اجتماعی به ارتباطات بین فردی و تعامل انسان با سایر انسانها و سایر موجودات و جهان هستی و بُعد معناشناختی به مباحث معنویت، ارتباط با خداوند متعال، معنای زندگی، هدف آفرینش و هدف زیستن انسان اشاره دارد.

وی ادامه داد: بر اساس مطالعات گسترده در این حوزه، همه این ابعاد در ارتباط هم هستند و بر هم تاثیرگذاشته و از هم تاثیر می پذیرند و تعامل چندجانبه این شش عامل سبب ایجاد یک رفتار، شکل گیری یک شخصیت منحصر به فرد، اتخاذ یک سبک زندگی و جهت گیری یک معنای زندگی می شوند. بنابراین بر اساس علم روانشناسیِ تحلیل رفتار، هنگامی می توان رفتار انسان را به درستی تحلیل کرد که بتوان عوامل شکل دهنده یا اثرگذار بر آن یعنی عوامل زیستی، شناختی، هیجانی، انگیزشی، اجتماعی و معناشناختی را مورد ارزیابی قرار داد.

سلطانی افزود: بر اساس یافته های محققان در حوزه روانشناسی رسانه، رسانه ها، پایگاه ها و سازمان های اطلاع رسانی می توانند در بلند مدت با شکل دادن شناخت ها و الگوهای فکری، در ابعاد مختلف زیستی، شناختی، هیجانی، انگیزشی، رفتاری، اجتماعی و معنوی بر وی تاثیرگذار باشند.

وی افزود: رسانه‌ ای که بتواند شناخت و تفکر افراد  وشیوه جهان بینی و استدلال آنها را تغییر دهد می تواند براحتی آنها را همسو و هم جهت با خود کند و اهداف رسانه ای خود را بدون ایجاد مقاومت از جانب مخاطب در ذهن او نهادینه کند.

هیچ رسانه ای اهدافش را به صورت مستقیم به خورد مخاطب نمی دهد

وی افزود: هیچ رسانه ی غربی و ایرانی را مشاهده نمی کنید که بصورت مستقیم توصیه به اتخاذ سبک و معنای زندگی خاصی کند، بلکه عموماً رسانه ها از طریق در معرض طولانی مدت قرار دادن مخاطب در برابر برخی اطلاعات سوگیرانه، بدون اینکه آشکارا استقلال فکر و اندیشه او را هدف بگیرند، سبب تغییر و جهت دهی شناخت و شیوه تفکر او می شوند.

سلطانیِ شال با اشاره به اینکه رسانه با تغییر شناخت و فکر مخاطب، سبب تغییر در ابعاد زیستی، هیجانی، انگیزشی، اجتماعی و معناشناختی می شود، افزود: وقتی بازیگری در یک سریال پرمخاطب در یک شبکه پرمخاطب رسانه ملّی نقش آفرینی می کند و سپس در فضای مجازی با دنبال کنندگان بسیاری که دارد، الگو شده و رفتارهای ضداجتماعی و بعضاً جامعه ستیزانه انجام می دهد، یقیناً آسیب های اجتماعی و روانشناختی بسیاری به جامعه و مخاطبان وارد خواهد آمد چراکه رفتارهای ضداجتماعی را یک شخص برجسته و مطرح انجام داده و می تواند به عنوان یک الگو سبب ترویج آن رفتار ضداجتماعی یا جامعه ستیزانه شود. این موضوع که بصورت متعدد نیز شاهد آن بوده و هستیم، نشان می دهد که  رسانه ملّی نمی داند که چه نقش برجسته، معنادار و مهمی در الگوسازی رفتارهای جامعه پسند و مناسب برای جامعه و مخاطب دارد.

نگاه رسانه ملی در نهادینه سازی هنجارهای اخلاقی منفعلانه است

وی ادامه داد: همچنین نشان می دهد که نگاه رسانه ملّی به نقش خود در نهادینه سازی هنجارهای اخلاقی و انسانی در جامعه، نگاهی منفعلانه است زیرا در تربیت، شناخت، گزینش و نظارت بر هنرمندان و نقش آفرینان محصولات رسانه ای اهمال کارانه عمل می کند.

این استاد گروه روانشناسی دانشگاه گیلان با تاکید بر اینکه نباید برای ژن ایرانیان از سایر ملت ها تفاوت قائل شویم گفت: بر اساس علم ژنتیک رفتاری، ممکن است شناخت ها و شیوه تفکر یکسان در ملّت ها، رفتارهای واحدی در پی داشته باشد و این مساله را نیم توان به سادگی به ژن و ساختار ژنیک یک نژاد یا قوم ارتباط داد.

وی افزود: در شرایطی که شناخت ها و انگیزش های واحد و یکسان بین افراد وجود داشته باشد، رفتارهای واحد و مشابه، مشابه خواهد شد.

نقش بخش های نظارتی، مدیریتی و پیشگیری از جرم در مدیریت اقتصاد جامعه

استادیار روانشناسی دانشگاه گیلان با اشاره به نظریه یادگیری مشاهده ای، بیان کرد: وقتی افراد یک جامعه مشاهده می کنند افرادی که احتکار می‌کنند، وضعیت اقتصادی بهتری دارند و هیچ کس هم با آنها کاری ندارد، اینگونه تحلیل می‌کنند و این فکر در آن تقویت می‌شود که انجام رفتار احتکاری در بدترین شرایط اقتصادی سبب بهتر شدن وضعیت فرد می شود و هیچگونه تنبیه و برخوردی هم وجود نداشته و نخواهد داشت. لذا بصورت غیرمستقیم و با مشاهده این وضعیت، تقویت می شوند که این رفتار احتکاری را اتخاد کرده و انجام دهند. لذا در بحث مدیریت وضعیت اقتصادی می توان گفت بخشهای نظارتی، مدیریتی و پیشگیری از جرم می توانند سبب شوند که این شیوه تفکر در اذهان عمومی شکل نگرفته و یادگیری مشاهده ای باعث افزایش رفتار احتکاری در جامعه نشود.

سلطانیِ شال در رابطه با تاثیر رفتار مسئولان بر رفتار و شناخت مردم گفت: این تبعیت یا همرنگی اجتماعی در مطالعات مختلفی بررسی شده است.

پدیده تبعیت یا همرنگی اجتماعی چه زمانی رخ می‌دهد؟!

وی ابراز کرد: یک محقق آمریکایی به نام”سولومون اَش” در مطالعه خود به این نتیجه رسید که افراد جامعه از کسانی که نفوذ اجتماعی دارند و یا از شخصیت کاریزماتیک یا پرجذبه برخوردارند تبعیت می کنند. بر این اساس وقتی نماینده‌ای بدون رعایت نوبت، خودروی شخصی دریافت می کنند، برخی از مدیران حقوق های نجومی دریافت می کنند، برخی مسئولان از جایگاه خود سوء استفاده می کنند، برخی از مدیران اختلاس های کلان انجام می دهند، پدیده تبعیت یا همرنگی اجتماعی رخ می‌دهد و این نشان می دهد مردم تیزبینانه رصد می‌کنند و به سبک و سیاق مسئولان، صاحب منصبان و شخصیتهای مطرح جامعه توجه می کنند و ممکن است در موارد متعدد سبب کم رمق شدن انگیزه اخلاق محور بودن بخشی از جامعه شوند و سبب اتخاذ شیوه آنها توسط بخشی از جامعه شود.

هیچ مسئولی نمی تواند از افراد جامعه انتظار رفتارهای اخلاقی و اصولی داشته باشد در حالی که خود درگیر رفتارهای ضداجتماعی است

وی افزود: ما نمی توانیم از آحاد جامعه انتظار رفتارهای اخلاقی و اصولی داشته باشیم در حالی که خود درگیر رفتارهای ضداجتماعی باشیم. در همین راستا در کتاب نهج البلاغه از امام علی علیه السلام روایت شده است که إنَّ سَمتَ هِمَّتکَ لإصلاحِ النّاس فَابدَء بِنَفسِک، فَإن تُعاطِیک صلاح غَیرِک و أنتَ فاسِدٌ أکبَر العَیب؛ اگر همت والای اصلاحِ مردم را در داری، از خودت آغاز کن، زیرا پرداختن تو به اصلاح دیگران، در حالی که خود فاسد باشی بزرگترین عیب است.

نقش عوامل اقتصادی در بهداشت روان

استادیار روانشناسی دانشگاه گیلان با تاکید بر اینکه ما وامدار دانشمندان علم و دین هستیم وتاکید بر مطالعاتی که انجام داده اند می تواند راهگشا باشد ادامه داد: بر اساس نظریه درماندگیِ آموخته شده که توسط دکتر مارتین سلیگمن مطرح شده است، در شرایطی که افراد با تلاش و کوشش خود به نتیجه نرسند، درمانده می شوند و اینگونه می اندیشند که بین تلاش و رسیدن به هدف ارتباطی وجود ندارد، و یاد می گیرند که بین تلاش و رسیدن به هدف رابطه ای وجئد ندارد. بر این اساس، در موارد آتی، تلاشی نمی کنند تا به هدفشان برسند چراکه بر اساس تلاشهای قبلی به هدف نرسیده اند. در واقع درمانده می شوند و درماندگی را بواسطه نبود ارتباط بین تلاش و رسیدن به هدف یاد گرفته اند. در جامعه ما، با مشاهده روزافزون قیمتها، بی ارزش شدن پول ملّی، نتیجه بخش نبودن تلاش ها برای رسیدن به مسکن و بسیاری از موارد ضروری زندگی، افراد می آموزند که تلاششان آنها را به اهدافشان نخواهد رساند و درماندگی را می آموزند. این موضوع به عدم تبعیت از قوانین جامعه می‌رسد‌ و این تفکر را در اذهان عمومی شکل می دهد که از طریق رهایی قانون و از طریق کسب رزق حلال نمی توان به اهداف دست یافت. بعلاوه روحیه ناامیدی و یأس و ناکامی و تبعات روانشناختی آن را در پی خواهد داشت. اینجا نیز مسئولیت معنادار مسئولین را می توان یافت. همچنین نقش عوامل اقتصادی در بهداشت روان را نیز می توان مشاهده کرد.

این استاد روانشناسی دانشگاه گیلان افزود: برای مقایسه کشور و مردم خود با سایر کشور و ملت ها به مقایسه پژوهشی و مطالعه کیفی، عمیق و جامع نیاز داریم و با صرف اخبار نمی‌توان به مقایسه پرداخت. زیرا ما در بطن سایر جوامع نیستیم و تا در کشورهای دیگر نباشیم نمیتوانیم بگوییم ما یا آنها شناخت و رفتار بهتری داریم یا خیر.

اگر می خواهید بینید اکثریت مردم به چه چیزی فکر می کنند تیتر های درشت روزنامه ها را بخوانید

وی با اشاره به اینکه یک استاد دانشگاه معتقد بود که اگر می خواهید بینید اکثریت مردم به چه چیزی فکر می کنند تیتر های درشت روزنامه ها را بخوانید، خاطرنشان کرد: امینت، یارانه، درگیری مسئولان با یکدیگر و جناح بازی تیتر این روزهاست. این در حالی است که مباحث اقتصادی تقریبا در صدر مباحث مهم کشور باید باشد و با تحلیل های صحیح و کاربست آنها می توان این مشکلات را کاهش داد و یقینا با فرهنگ گفتمان و گفتگو می توان این مباحث بین مسئولان را مرتفع ساخت.

سلطانیِ شال در ادامه تصریح کرد: عده ای از مسئولین معتقدند که نباید مردم را از جنگ بترسانیم. باید مستقل باشیم و عده ای هم مردم را به سمتی می‌برند که در آن گفته می شود باید با دنیای غرب سازش کنیم تا مشکلات مرتفع شود. یقینا وابستگی محض به سایر دولت ها و قدرتهایِ ظاهری، سبب می شود استقلال، عزت نفس، اعتماد به خود، خودکارآمدی و خود باوری از بین برود نظیر برخی کشورهای حوزه خلیج همیشه فارس. از طرف دیگر هم دیوار کشیدن دور کشور و منع تبادلات فرهنگی، علمی و اقتصادی با سایر جوامع نیز آسیب های خود را دارد و هرگز هم این روش جزء چارچوب های کشور ما نبوده است. بنابراین حل بخشی از مسائل اقتصادی که از طریق مذاکره عزت مندانه حل می گردد هم بسیار نیکوست و هم از معیارهای رهبر فرزانه انقلاب برای مذاکراه تلقی شده است. و بخشی از مسائل اقتصادی هم به مشارکت، همفکری و همدلی مردم و جهاد مسئولان برمی گردد، همانگونه که رهبر فرزانه انقلاب فرمودند ما جزء با کار جهادی و کار انقلابی نخواهیم توانست این کشور را به سامان برسانیم.

ایران در محوریت رسانه‌های غربی است

وی با تاکید بر اینکه اکنون ایران در محوریت رسانه‌های غربی است چرا که درارای بهترین پتانسیل ها و ظرفیت ها و نقش تعیین کنندگی در منطقه دارد گفت: کشور عزیز ما در مسیر توسعه و پیشرفت قرار دارد و یقینا با مدیریت جهادی مسئولان و همدستی، همدلی و همکاری مردم عزیز این قافله در سایه رهبری مععظم انقلاب در مسیر توسعه،یشرفت، سلامت و سعادت طی طریق خواهد کرد. سلطانی با اشاره به این سخن از علامه جعفری (رحمه الله) مبنی بر اینکه عدالت قدرت است گفت: نه اینکه قدرتمند باشیم تا عادل باشیم بلکه باید عادل باشیم تا قدرتمند تلقی شویم‌‌. در حقیقت قدرت یعنی خود عدالت و عدالت یعنی قدرت. انشالله در جامعه همواره بر اساس عدالت رفتار و زندگی کنیم که سعادت دنیا و آخرت در زیست به سبک الهی و اتخاذ شاخصهای معنوی حاصل می گردد.