به گزارش سرویس هنر و سینمایی ۸دی، در قسمت های قبل(لینک) به بررسی ایدئولوژی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس و جایگاه سینما در اندیشه های رهبران انقلاب اسلامی پرداخت نمودیم، در این بخش به بررسی فیلمها و روند سینمای دفاع مقدس با ارائه پیشنهادات و بیان مشکلات خواهیم پرداخت.

در طی چندین سال فیلمسازی هنرمندان در عرصه های سینمایی، گرچه با کمبودها و کاستی هایی در این حوزه همراه بود و به طور باید وشاید به آن پرداخت نشده است اما از نوع و نحوه پرداخت میتوان یک حالت کلی در نظر گرفت.

در اینجا ما به طور تخصصی فقط به واکاوی آثار سینمایی می پردازیم و بحث راجع به آثار مستند جداگونه خواهد بود.

سینمای دفاع مقدس به چند شاخه تقسیم می شود:۱-روایت خط مقدم    ۲-روایت پشت جبهه      ۳-قهرمان سازی و ایدئولوژی

۱- روایت خط مقدم: شامل ۳ لوکیشن از خط مقدم جبهه ها می شود، الف: روایت داستانهایی که در خاکریز جبهه ها اتفاق می افتند به مانند: مهاجر ؛ سفر به چزابه ؛ به کبودی یاس ؛ معراجی ها و….

ب: روایت داستانهایی از روزهای اسارت رزمندگان روی داده است به مانند:مردی شبیه باران ؛ نفوذی ؛ اخراجی ها۲ و….

پ: روایت داستان های جنگی در داخل شهر: شور شیرین ؛ روز سوم ؛ کودک و فرشته ؛ شب واقعه ؛ چ  و…

۲- روایت پشت جبهه ها: شامل فیلمهایی میشود که به حوادث اتفاق افتاده و متاثر از جنگ در بین خانواده ها و در شهر های امن است و یا داستانهایی که بعد از جنگ و متاثر از آن است و به دو بخش درام های اجتماعی فرهنگی و درام های سیاسی اقتصادی تقسیم می شود، الف: درام سیاسی متاثر از جنگ به مانند اخراجی ها ۳ ؛ نفوذی ؛ آژانس شیشه ای و…

ب: درام اجتماعی متاثر از جنگ به مانند: وضعیت سفید(البته سریالی تلویزیونی و متفاوت از بحث) ؛ معراجی ها و…

۳- قهرمان سازی و ایدئولوژی: که در این بخش کارگردانان علاوه بر فرم کار ، بیشتر به محتوا و مفهوم عمیق دفاع مقدس در جمهوری اسلامی ایران و شکل گیری یک الگو و قهرمان توجه نموده اند و به دو بخش رویدادهای حین جنگ و بعد از جنگ تقسیم میشود، الف: در جنگ: قهرمان سازی و درگیری های محتوایی در جنگ به مانند: فیلم  چ ؛ نفوذی و..

ب: بعد از جنگ: قهرمان سازی و درگیری محتوایی بعد از جنگ به مانند شیار ۱۴۳ ؛ آژانس شیشه ای ؛ نفوذی و..

با نگاهی دیگر به آثار تولید شده در این مدت چند ساله کاملا مشخص است که کارگردانان به یک سیر و تحول محتوایی دست یافته اند به طوریکه در اوایل بیشتر پرداخت ها به موضوعات جنگی ، حادثه ای و به جنبه پرورش یک قهرمان در ذهن مخاطب کمتر توجه می شده است.

با وجود ضعف های تکنیکی در ایجاد صحنه های حادثه ای اما کارگردانان در انعکاس رشادت ها و ایثار ها و برانگیختن احساسات خوب عمل کرده اند اما از آنجایی نقد وارد است که قهرمانان اکثر فیلمها در نهایت به شهادت می رسیدند و مخاطب به جای آنکه از آنان الگویی به روز و قابل استفاده بردارد ، فقط میتواند به عنوان یک نماد و سمبل زمان خود که جدای از جامعه نسبتا خسته امروزی هست نگاه کند.

در بعضی تولیدات هم اضافه کردن درون مایه های طنزآمیز شاید احساس ذوق و یک درام صمیمی را با مخاطب برقرار می کرد و بیننده را در میان اشک و لبخند و این جریان گذرای زندگی قوطه ور می ساخت اما در این مسئله هم جاهایی از تعادل خارج شدند و بیشتر توجه ها برای جذب مخاطب بر روی درون مایه های طنز داستان سنگینی می کرد که در واقع تعریف طنز بیان مشکلات اجتماعی در قالب لبخند و شوخی است.

حال یک فیلم هر چه قدر که با محتوای شهادت و آموزه های دینی درآمیخته باشد اما به طوری نبود که مخاطب بعد از دیدنش و بیرون رفتن از سینما بتواند نکته ای از آن را در زندگی روزمره استفاده کند و اگر هم این قابلیت را داشت نیاز به یک فهم و درک عمیق بود.

همانطور که توجه کرده اید فیلمهایی مثل چ ؛ آژانس شیشه ای ؛ معراجی ها ودیگر فیلمهایی به مانند اینها تقریبا هر کدام ذره ای از همه ی تقسیم بندی ها را در خود حل کرده اند و این موضوع در بعضی فیلمها به مانند فیلم نفوذی هم خوب است و هم بد ؛ خوب از این جهت که فراگیر و همه جانبه خواهد بود و بیننده با آن رابطه قابل ملموسی را برقرار می کند ، و بد از این جهت که با وجود ضعف هایی نتوانسته به عنوان یک شاخص و جامع در جامعه نفوذ داشته باشد.

البته نباید نادیده گرفت بیان مبانی دفاع مقدس علاوه بر نیاز به پرداختن به محتوای مقدس جنگ تحمیلی و گسترش آن تا حال و هوای امروز جامعه را دارد، بلکه نیاز به نمایش خط مقدم و صحنه های سخت در مقیاسی جنگی هم خواهان توجه است.

در بیان مفاهیم دفاع مقدس در سینما که بتواند مورد کاربرد همه ی نسل ها باشد، نیاز به پرداختن بخش سوم، یعنی قهرمان سازی و ایدئولوژی است که در واقع همه ی بخش ها را در خود حل می کند، به طوریکه با ارائه یک درام به روز جامعه و یا حتی از زمان جنگ تحمیلی که متاثر از آن دوران باشد و نشان دادن یک ایدئولوژی و یک مفهوم مقدس و نشان دادن ریشه آن مفهوم که از انقلاب اسلامی باشد که می توان از لایه گذاری در فیلمها به عمل آورد ، در واقع به همه ی ابعاد به طور جامع پرداخت نموده ایم.

به طور مثال در فیلم اخیر ابراهیم حاتمی کیا تحت عنوان “چ” در یک سکانسی بدون گفتن حتی یک دیالوگ، اندیشه ها و مفهوم دفاع مقدس و انقلاب اسلامی را با یک لایه گذاری زیرکانه بیان می کند ؛ در سکانس داخل بیمارستان شهید چمران با اسلحه آماده شلیک است و دشمنی در پشت دیوار پنهان شده است و زمانی چمران شلیک می کند که اولین گلوله را دشمن می اندازد و با این مفهوم که چمران انقلابی و نماینده دولت اسلامی ، به قصد دفاع از خود شلیک کرد و آغازگر جنگ نبود و این مفهوم دفاع مقدس و جنگ تحمیلی در این سکانس شاخص فیلم “چ” بود.

همچنین فیلم چ هم از لحاظ تکنیک و جلوه های ویژه که برای مخاطب جذاب باشد، کم نداشت.

البته ابراهیم حاتمی کیا کارگردان سرشناس سینمای ایران در حوزه دفاع مقدس ، به واسطه ی کار تخصصی کردن و ساخت فیلم دفاع مقدس در طی چند سال بود که توانست به یک تکاملی در آخرین ساخته خود برسد و از این رو است که می توان به آثارش و حتی فیلم چ به عنوان یک اثری تقریبا جامع و قابل مثال و الگو یاد کرد.

آسیبی که در اکثر کارگردانان ما دیده می شود ،انجام کارهای پراکنده است که هر چند گاهی هم دستی به دفاع مقدس می برند و این پراکندگی و عدم تمرکز باعث می شود که ذهن کارگردان در مورد مسئله ای خاص به نتیجه ای عمیق نرسد، که البته در همه جا هم اینطور نیست!

پس برای پرداختن به سینمای دفاع مقدس دو مسئله حائز اهمیت است: اول توجه به تکنیک و جذابیت که از رکن های اصلی سینما است و دوم نمایش یک مفهوم عمیق در قالب غیر سطحی و القایی، ارائه یک الگو و قهرمان از دل مردم، به نحوه ی که با شهادت آن قهرمان در همان خاکریز ها پایان پیدا نکند و اگر اینطور می شود به جنبه ی اینکه آن قهرمان دغدغه ی ادامه راه و روش را دارد و آن بر دوش دیگر نسل ها است ، پرداخته شود ؛ و اصلا لزومی ندارد که فیلمی از سرداران شهید جبهه ها اگر ساخته می شود ، با شهادت آن پایان یابد ، بلکه می توان فقط مقطعی از رشادت ها و اندیشه های نابش را به تصویر کشید ، به مانند آنچه که در فیلم چ مشاهده کردیم.

البته جای دارد که جدای از سینما از هنرمندان دیگر در عرصه های مستند هم یاد کرد ، هنرمندانی به مانند سید مرتضی آوینی(سید شهیدان اهل قلم) ، رضا برجی ، سعید ابوطالب، نادر طالب زاده ، محسن قصیری و….با مستندهایی مثل روایت فتح ، بیداد خاموش، اتاق جنگ ، نیمه خاموش و….

اندیشه های شهید آوینی به عنوان علمدار عرصه هنر نمایشی دفاع مقدس و همینطور نادر طالب زاده به عنوان یک تفسیر گر توانا در حوزه ی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس با آثار نمایشی و رسانه ای گوناگون برای صاحبان این عرصه شناخته شده است و جای تقدیر است.

به امید عرضه تولیدات خوب و عمیق در حوزه دفاع مقدس و انقلاب اسلامی در آثار هنرمندان.

پایان

محمد جواد فلاح