به گزارش سرویس سینمایی ۸دی نیوز، تاریخ سینمای ایران بعد از انقلاب اسلامی به تبع با تحولات فنی و محتوایی اساسی همراه بود که اگر آن را اولین انقلاب در سینما در نظر بگیریم، فیلم محمد(ص) دومین انقلاب فنی و نگاه محتوایی در سینمای ایران است.

نگاه محتوایی از این جهت که به سبب گستردگی مبانی اسلامی و گفتمان انقلاب، قبل از این نیز فیلمهایی مانند خیلی دور و خیلی نزدیک، ملک سلیمان و…. صاحبان انقلاب معناگرایانه در برابر سینمای گیشه ای در سالهای اخیر بوده اند اما فیلم محمد(ص) از جهت بیان نحوه ی شکل گیری همه ی معناهای اسلامی به عنوان یک فیلم متحول کننده نام برده میشود.

فیلم محمد(ص) واقعیتی است در دنیای بشریت و مورد نقد به آن معنا نیست اما چون نمایش این واقعیت در قالب زبان فیلم و صحنه عرضه میشود به تبع از لحاظ نحوه پرداخت فنی و محتوایی قابل بررسی است.

نقد فنی:

این فیلم با این نام بزرگ و موضوع عمیق انتظار پرداخت بیشتری را می طلبید ؛ در واقع یا انتظار مخاطبان زیاد است یا این موضوع در قالب فیلم شکل نگرفته است.

شروع آرام فیلم از یک طلوع خورشید و در امتدادش رسیدن به شهر بسیار مفهومی و ملموس بود.

داستان از وسط و اوج تحریم و تهدید مسلمانان( که بی شباهت به امروز جهان نیست) در سال دهم بعثت آغاز میشود ؛ یک شروع همزادپندارانه برای مخاطب که او را جدای از تماشای یک فیلم تاریخی ، به تماشای یک فیلم روز نیز دعوت میکند و بیننده را مینشاند، و در اوج قصه در نقطه ای خوب و به جا فلش بک به گذشته میزند.

تا اینجا همه چیز خوب پیش میرود اما از این به بعد پرداخت های بیش از حد به بعضی از جزئیات ، آن هم به طور گذری در پاره هایی، فیلم را تبدیل به تیزر و کلیپ کرده بود(البته تیزرهای فیلم قشنگ تر و تاثیرگذار تر از فیلم بود)….در بخشهایی که ابعاد عرفانی داستان بیشتر مطرح بود به مانند حمله پرندگان و نوربازی ها و اتفاقات ریز و عمیق دنیای خصوصی محمد(ص) به مانند پاره شدن لباسش…..وقتی بیننده در این صحنه ها به اوج احساسات و درگیری و آن لحظه اثرپذیری میرسد ، ناگهان با یک کات بی موقع و رفتن صحنه به تصویری ناگهان سیاه و قطع ناگهانی موزیک(اشاره به تدوین و دکوپاژ) ؛ هرآنچه در احساسات بیننده تزریق کرده بود را نابود کرده و در ذوق عاطفی مخاطب میزند.

برشهای نامفهوم تدوین در بخشهایی از داستان فیلم را پاره پاره و انگار سانسور شده جلوه میداد به خصوص موسیقی نیز در جاهایی که لازم بود به سکانس بعدی منتقل نمیشد ؛ در واقع گذر زمان سکانسها در چیدمان دکوپاژ به خوبی به نمایش گذاشته نشده بود.

نورپردازی ها جالب و زیبا بود اما به نظر ارائه جلوه های نوری برای مخاطب برای کمک به گیرایی مفهومی فیلم است….نور از ابتدای تولد پیامبر فیلم را در برمیگیرد و تا آخر با بیننده همراه است و در قسمتهایی کاملا مستقل عمل میکند ، و در بخشهایی که میخواهد به گیرایی مفهومی فیلم کمک کند ، به دلیل یکنواختی و از دست دادن تازگی و اثر جذابیت ، فقط به عنوان یک جلوه ویژه نمود پیدا میکند اما صحنه تولد، نگاه اول محمد به کعبه، لمس نور در غار ، گذر از اتاق تاریک و روشن بسیار کاربردی و به جا بود، و در جاهایی مثل در بین مردم بودن ، شفافیت لباس، در بغل مادر….از جمله بخشهای غیر ملموس بود.

استفاده از جلوه های ویژه در سینمای ایران پیش از این در فیلم هایی دیده شده بود اما نحوه پرداخت در سینمای امروز ما و نمایش در محمد(ص) میتوان گفت که به یک دستاورد جدید، نگرش جدید و پختگی قابل قبولی رسیده است، ولی به طور حتم با فیلمهای شاخص هالیوودی فاصله دارد.

نقطه اوج جلوه ویژه بصری در حمله سپاه ابرهه ….حمله پرندگان بود و آن انتظار در این زمینه برای بنده با اینکه  برای طبیعی شدن با کاستی هایی مواجه بود اما زیبا و قابل قبول و دارای خسته نباشید بود.

نقد محتوایی:

بیان شکل گیری مبانی اسلامی با نمایش تاریخ زندگی آورنده این دین ، بسیار ارزنده و لازمه ی جهان امروز و آینده است.

زاویه نگاه پیامبر اسلام به بشریت عمیق و وصف ناپذیر است و نمایش آن در یک فیلم آن هم در زمانی از تاریخ امروز جهان که اسلام هراسی و اخلاق گریزی لازمه ی بقاء نظام استکبار شده است ، بسیار حساس و واجب بود اما خب فیلم ساز و کارهای گوناگونی دارد.

فیلم محمد(ص) همه گیر بود واکنش و درگیری همه جهان با ادیان را نسبت به آن موضوع نشان داد…..فارغ از تعصبات شیعه و سنی بودن که نیاز امروز جهان اسلام بود.

نقطه اوج فیلم فلش بک تاریخی بود که نشان داد خداوند برگزیده اش را از رحم مادر برگزیده بود و از آن حمایت میکرد و این تصور که پیامبر توسط یک سیر انسانی به برگزیدگی و رسالت رسید را باطل نمود.

جلوه ویژه سمعی و صوتی که در سکانسهای خلوت پیامبر ، نام محمد را صدا میزد، به نظر صدایی از جانب غیب بود که در تمام عمر به دنبال او بود تا در نقطه ای متمایز به او وحی کند.

دیالوگ شاخص فیلم که در قسمتی می گوید: او از مردم نیست ، برای مردم است(با کمی تغییر) اشاره به جامعه جاهلیت و کفر عرب دارد که پیامبر از دل جامعه کفر آمد از خود آنان نبود.

در بعضی سکانسها گذر از از ظلمت و تاریکی و تقابلش با نور و روشنایی فراز و نشیبهای زندگی پیامبر و به رسالت رسیدنش را به خوبی در زبان نماد بیان میدارد اما نمایش رنج آن دوران با چند قطره اشک مادر کمی ساده و نامناسب بود و بهتر بود به همان اکتفا نشود.

عطوفت و مهربانی پیامبر نسبت به همه مردم ؛ در سکانسی که سیاه پوستی ضربه شلاق میخورد و محمد(ص) نوجوان در گوشه ای با هر ضربه شلاق بدنش به لرزه می افتاد ، زیبا و متاثر کننده بود

سکانس گیر کردن لباس محمد(ص) به بوته ای از خار بیابان عمق بخشندگی پیامبر را نسبت به خار نشان میدهد که برای جدا کردن خود از آن بوته خار ، نخ لباسش را روی آن باقی میگذارد و پیامبری که به بوته ی خار صحرا رحمت دارد پس به انسان و امتش چه رحمت بیشماری دارد و وقتی این رحمت مخلوق برگزیده است پس رحمت خالق چگونه است!؟

در نمایش رحمت و مهربانی و شجاعت دوران کودکی و نوجوانی پیامبر شاید به گونه ای پرده برداری شد که بیشتر برای امت مسلمان که یک شناخت اولیه دارند قابل درک بود و برای همه ی مردم جهان شاید این درک در آنان شکل نگیرد که چرا و چگونه به کنار دریا میرود ، بت ها میشکند ، ماهی ها از آب بیرون میزند؟!

آیا اینها فقط از روی مهربانی و اخلاق نوجوانی است؟! آیا از دید دیگر مردمان در جهان به این جایگاه رسیدن ، امکانپذیر نیست؟!

پاسخ این شبهات فقط به پرداخت بیشتر به چگونگی برگزیده شدن این مخلوق بود!…..که چرا محمد…؟!

اما از یک منظر بسیار فوق العاده ای به این دیدگاه ها اشاره شد……قبل تر گفتیم که برخورد پیامبر با جهان خارجی مهربانانه است اما این ملزم یک نگاه متفاوت خود شخص است که فیلم در جاهایی به آن اشاره دارد.

از نگاه ما کعبه مقدس و استوار بر سنگ و یک معماری است……در اولین نگاه محمد(ص) کعبه استوار به نور است ، یک تمایز بسیار کارشناسانه!

در سکانس دیگر محمد(ص) در عمق ظلمت داخل غار است اما از روزنه ای فقط نور را میبیند……عبدالمطلب می آید و از آن روزنه غار فقط نور خورشید و این تفاوت دو نگاه ماهرانه است!

نوری که نماد خدا است، روشنایی که نماد سعادت و مهربانی است…..کارگردان به طرز ماهرانه ای یک طرز نگاه یکسان برای محمد (ص) ترسیم میکند و آن این است که محمد(ص) همه را از خدا و از جانب او می بیند، یکسان ، بدون فرق و در مقابل کفر هم همه جا یکسان شجاعت و مقابله دارد…..از بدو تولد که بت ها میشکنند ، از خانه ی عمویش تا در سرزمینی دور در کنار ساحل تا در دل یک یهودی!

صحبت راجع به این فیلم تمام شدنی نیست و البته که از این تیم قوی با این هزینه ها انتظار بیش از این میرفت که اشکالات و برشهای نامطلوب فنی فیلم در ذوق محتوا نزند!

به هر حال تماشای این فیلم برای همه مردم جهان مناسب است، برای مسلمین جهت یادآوری و مهربان و شجاع دیدن و کدهایی برای دیگر مردمان جهان برای ایجاد فضای تحقیق و بررسی است…..البته نه بر روی صندلی های خشک و نامطلوب سینماهای ایران.

لازم به یادآوری است که اگر بخواهیم همه چیز از عمق فکری و مبانی اسلامی را از دل یک فیلم سه ساعته بیرون بکشیم ، غیر منصفانه است و شدنی نیست که نتیجه عکس داده و فیلم را مخدوش میکند.

فیلم مخدوش نیست ، بلکه کدهای مناسب در زمان مناسب است که با اینکه بیشتر انتظار میرفت اما مناسب و خوب و جای امیدواری برای ادامه آن است.

این تنها یک فیلم است و مانند پیامبر معصوم نیست.

منتقد: محمد جواد فلاح