به گزارش ۸دی، در حوزه جمعیت کل دنیا و همه کشورها با چالش های بسیار جدی مواجه هستند البته از ابتدای قرن بیستم به علت تسلط انسان بر طبیعت و پیشرفت تکنولوژی و بهره‌وری انسان از امکانات زندگی با افزایش جمعیت انسان مواجه شدیم اما در سال‌های اخیر روند قهقرایی کاهش رشد جمعیت را در اغلب کشورهای جهان شاهد هستیم؛ حالا هر کشوری بتواند از فرصت باقیمانده برای حفظ پنچره جمعیتی خود استفاده کند، می‌تواند از فرصت اندک باقیمانده استفاده کند.

در دهه‌ی هفتاد با اجرا شدن سیاست‌های کنترل جمیعت، جلوی زاد و ولد گرفته‌شد و نرخ رشد جمعیت در بازه‌ای ۲۰ ساله چنان پایین آمد که از نظر سرعت کاهش در دنیا بی‌نظیر بود. این مسئله همراه با افول نرخ باروری کل در ایران، زنگ خطر پدیده پیری جمعیت را به صدا در آورده است.

کم لطفی مسئولان به سیاست های کلی ابلاغ جمعیت

در همین راستا، پس از هشدار مکرر کارشناسان حوزه جمعیت، سیاست های کلی ابلاغ جمعیت در سال ۹۳  ابلاغ شد. با این وجود این سیاست‌های کلی تنها در حد راهبرد باقی مانده‌است و به صورت عملی وارد سیاست‌گذاری نشده‌است.

رهبر معظم انقلاب در دیداری که مرداد ماه سال جاری با جمعی از فعالان حوزه خانواده داشتند، به اهمیت مسئله فرزندآوری تأکید کردند و فرمودند: «مسئله‌ی دیگری که در مورد خانواده اولویت دارد، مسئله‌ی فرزندآوری است و خیلی مسئله‌ی مهمی است. چند سال ما این مسئله را مطرح کردیم و گفتیم؛ خب یک عده از دخترخانم‌های خوب، خانم‌های جوان قبول کردند و عمل کردند لکن در محیط عمومی جامعه اثری از این قضیه نیست. الان آمار فرزندآوری ما به قدر جانشینی هم نیست، یعنی کمتر از جانشینی است، الان این‌جوری است. این معنایش این است که ما تا سی سال دیگر یک جامعه‌ی پیر داشته باشیم. خطر بزرگی است، این از همه‌ی خطرات بزرگتر است. این خیلی مهم است. این احتیاج به تلاش و کار دارد. مسلّماً راه‌هایی هم وجود دارد برای اینکه بشود این را درست کرد؛ باید بنشینید این راه‌ها را پیدا کنید».

به گفته “روحانی فر” مدیرکل ثبت احوال گیلان، آخرین جمعیت استان براساس داده های سال ۹۹، دو میلیون و ۵۷۱ هزار نفر علام شده است. وی می گوید: «نرخ رشد جمعیت در گیلان حدود ۴ دهم درصد و در کشور حدود یک درصد است. میانگین سنی جمعیت گیلان نیز ۳۵ سال است که حدود ۲۰ درصد آن را نیروی جوان یعنی ۲۹-۱۵ سال و ۹.۵ درصد آن را سالمندان یعنی ۶۵ سال به بالا تشکیل می دهند.»

بحران سالمندی در گیلان

روحانی فر، نرخ رشد جمعیت در گیلان را ۰.۴ به ازای هر ۱۰۰۰ نفر دانست و عنوان کرد: نرخ رشد جمعیت در کشور یک به ازای هر ۱۰۰۰ نفر است. میانگین سنی جمعیت گیلان نیز ۳۵ سال می باشد که حدود ۲۰ درصد آن را نیروی جوان یعنی ۲۹-۱۵ سال و ۹.۵ درصد آن را سالمندان یعنی ۶۵ سال به بالا تشکیل می دهند.

این مقام مسئول، با بیان اینکه گیلان با بحران سالمندی مواجه است، اضافه کرد: پیش بینی می شود جمعیت سالمند استان از ۹.۵ درصد فعلی به ۱۰.۵ درصد تا سال آینده برسد.

کاهش رشد جمعیت، کاهش نرخ باروی و افزایش سن امید به زندگی سه عامل سالمندی گیلان

وحید طیفوری، معاون آمار سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان در گفتگو با خبرنگار هشت دی به تشریح جزییات و شاخص هایی که استان گیلان را بعنوان پیرترین استان کشور معرفی کرده است پرداخت.

هشت دی|بر اساس چه شاخص هایی استان گیلان بعنوان پیرترین استان کشور معرفی شده است؟

طیفوری: شاخصی را که برای پیری و سالمندی یک منطقه تعیین می‌کنیم بر اساس سن و استانداردهای بین المللی و بعضا ملی هستند.
در ایران سهم جمعیت در گروه سنی معمولا بیشتر از ۶۰ تا ۶۵ساله در نظر گرفته می شود، اگر ۱۴درصد از سهم جمعیتی منطقه یا استانی بالای ۶۵ سال باشد به جمعیت آن استان سالمند می گویند، اگر بین ۷ تا ۱۴درصد جمعیت منطقه موردنظر ۶۵سال به بالا باشد، جمعیت رو به سالمندی است و اگر زیر ۷درصد باشد جمعیت منطقه مورد نظر جوان محسوب می شود.

طیفوری: جمعیت استان گیلان با توجه به شرایط خاص نظیر کاهش رشد جمعیت، کاهش نرخ باروی و افزایش سن امید به زندگی در یک روند تاریخی از سال ۱۳۴۵ از ۳.۶دهم درصد و تا سال ۱۳۹۵به ۸.۹دهم درصد افزایش پیدا کرده است که نشان می دهد این استان بشدت به سمت جمعیت سالمند در حال پیشروی است و در نتیجه به لحاظ سالمندی دارای رتبه یک در کشور هستیم.

هشت دی| درباره مفهوم امید به زندگی لطفا توضیح دهید

طیفوری: امید به زندگی یعنی انتظار داریم افراد تعداد سال های بیشتری را زندگی کنند. بعنوان مثال سن امید به زندگی برای مردان ۷۲سال است، به این معنا که از بدو تولد یک پسربچه انتظار داریم که در طول زندگی خود به طور متوسط ۷۲ سال زندگی کند.
هرچقدر سقف امید به زندگی افزایش پیدا کند تعداد جمعیت سالمند آن منطقه هم افزایش پیدا می کند که برای ایجاد تعادل می بایست در مقابل، نرخ باروری و مهاجرت خوب باشد تا جمعیت منطقه مورد نظر به سمت پیری و سالمندی کشیده نشود. در مجموع اگر این رشد جمعیت سالمندی در استان گیلان به همین منوال ادامه پیدا کند در آینده این استان با چالش هایی مواجه می شود زیرا زندگی سالمندی کیفیت های خاص خود را دارد، در این شرایط گیلان نمی تواند بعنوان استانی مولد نقش ایفا کند و در بحث تولید نیز دچار مشکل می شود زیرا نقش تولید توسط جوانان ایفا می شود.

مهاجرت تیغ دولبه

هشت دی| وضعیت مهاجرت در استان گیلان به چه صورت است و آیا گیلان استانی مهاجرپذیر است یا فرست؟!

طیفوری: مهاجرت یک تیغه دو لبه است و نمی‌توان به آن بطور مطلق برچسب‌ خوب یا بد بودن زد. معمولا مهاجرت افراد همراه با انتقال دانش و سرمایه است اما مهاجرت زمانی خوب است که مدیریت شده و با برنامه باشد در غیر این صورت منجر به آفت هایی نظیر تحت الشعاع قرار دادن کسب و کار و تولید و تخریب محیط زیست می شود. گیلان تا پیش از سال ۹۰ استانی مهاجر فرست و پس از سال ۹۰ تبدیل به استانی مهاجرپذیر شد.

هشت دی| در حال حاضر رتبه گیلان در امر مهاجرت و دلایل مهاجرت های درون استانی چه عواملی است؟

بر اساس آمار تعداد خالص مهاجرت در سال ۱۳۹۰، تعداد مهاجرینی که وارد گیلان شدند ۱۴هزار نفر بیشتر از افرادی است که از گیلان مهاجرت کردند و در سال ۹۵ رتبه مهاجرپذیری گیلان به لحاظ نرخ خالص مهاجرت رتبه ۹در کشور است که نشان دهنده ظرفیت بالای استان گیلان در امر مهاجرت پذیری است.

پیروی و شرایط خانوادگی، دستیابی به مسکن و امکانات رفاهی بهتر، ادامه تحصیل و گذراندن دوره سربازی از جمله دلایل جا به جایی مردم در استان گیلان از روستا به شهر و یا از شهری به شهر دیگر است که این موارد جزء دلایل مهاجرت افراد غیربومی به استان گیلان نیز است.

تأمین نرخ جانشینی؛ هر مادر یک فرزند دختر

هشت دی| با توجه به کاهش چشمگیر نرخ باروری در استان درباره نقش ایجاد مشوق‌های جمعیتی را به عنوان یکی از راهکارهای افزایش جمعیت در گیلان توضیح دهید.

طیفوری: نرخ باروری چالشی جدی در استان گیلان و در سطح ملی است. باتوجه به برآورد مرکز آمار، نرخ باروری در سال ۹۸ ، ۱.۱دهم است که عددی نگران کننده است زیرا شاخصی دیگر با عنوان نرخ جانشینی داریم که انتظار می رود بر اساس این شاخص، هر مادری به طور متوسط بیش از ۲.۱ میانگین باروری داشته باشد که بتواند نرخ جانشینی را تأمین کند، یعنی هر مادر به طور متوسط یک فرزند دختر هم داشته باشد که باروری بعدی توسط دختر وی انجام و تجدید نسل داشته باشیم.

در باروری نقش مشوق ها، تسهیلات و خدمات اقتصادی بهداشتی درمانی، فرهنگی و…که در زمان باروری در اختیار زوجین قرار می گیرد بسیار مهم است و باعث می‌شود تا خانوار نسبت به باروری با فراغ بال و آرامش بیشتری فکر کند.

مشوق و تسهیلات دولت در افزایش نرخ باروری کافی نیست/ لزوم توجه مسئولان در سطح ملی به گیلان

هشت دی| آیا مسئولین استانی در رابطه با مشوق ها و تسهیلات به جهت افزایش نرخ باروری اقدامات عملی انجام داده اند یا خیر؟

طیفوری: چگونگی ارائه مشوق ها، راهکارها و در اختیار قرار دادن تسهیلات و اینکه در اختیار چه کسانی قرار گیرد بسیار حائز اهمیت است. در این راستا اقداماتی در سطح ملی و در سطح استان گیلان در مقوله بحث آموزش دانشگاه علوم پزشکی گیلان و دانشگاه های دیگر، مشاوره های قبل از ازدواج، مرخصی های زایمان و… انجام میشود که مشوق هایی هستند که توسط دولت در اختیار زوجین قرار داده می‌شود اما همه اینها کافی نیست و انتظار می‌رود با توجه به شرایط خاصی که استان گیلان در آن قرار گرفته است در سطح ملی نگاه خاص تری به جهت در اختیار قرار دادن منابع کمک مالی و تسهیلات به گیلان داشته باشند تا بتوانیم به لحاظ اقتصادی مشکلات را حل و زوجین را به جهت باروری به نوعی اقناع کرد.

از طرفی برای ارائه این تسهیلات باید از منابع پایدار نظیر صندوق حمایت از زوج های جوان یا صندوق مهر رضا و… تعیین کرد. در حال حاضر در استان شورای راهبردی جمعیت به ریاست استاندار همراه با دستگاه های ذیربط جلساتی را برگزار می کند اما بسیاری از مشکلات گیلان نیاز به اختیارات، امکانات و نگاه و حمایت ویژه ای در سطح ملی دارد.

فرصت ۱۰ساله گیلان برای خروج از پیری جمعیت و افزایش نرخ باروری تا سال ۱۴۱۰

هشت دی| با توجه به وضعیت حاد استان گیلان در خصوص کاهش رشد جمعیت و افزایش جمعیت پیر چه چشم‌اندازی برای آینده استان گیلان متصور هستید؟

طیفوری: در بحث‌های جمعیتی مقوله‌ای داریم تحت عنوان پنجره‌ی جمعیت، پنجره جمعیت به زمانی‌که کشور یا استانی در وضعیت خاصی نظیر شرایط فعلی گیلان قرار گیرد گفته می شود.

پنجره جمعیت یک فرصت طلایی و حیاتی است که از سال ۸۵ در اختیار گیلان قرار گرفته است و تنها از سال ۱۴۰۰تا ۱۴۱۰، ۱۰سال فرصت داریم که از این زمان حداکثر استفاده را جهت خارج شدن از شرایط جمعیت پیری با افزایش نرخ باروری داشته باشیم. به همین دلیل برای خروج از جمعیت پیری و افزایش نرخ باروری باید روی این ۱۰سال به سرعت و جدی برنامه ریزی، اولویت بندی و سرمایه گذاری کرد.

حل بحران جمعیتی گیلان؛ نیازمند نگاه ملی و فرا استانی

هشت دی| بعنوان معاون آمار سازمان مدیریت و برنامه ریزی گیلان چه پیشنهادی برای افزایش نرخ باروری در این فرصت ۱۰ساله دارید؟

طیفوری: ابتدا باید با برنامه ای مدون شرایط اقتصادی و بهداشتی را مطلوب، امید به آینده را برای خانوارها افزایش داد تا خانوارها به لحاظ اقتصادی و روانی با آرامش به فرزند آوری و افزایش جمعیت فکر کنند. می بایست مشکلات را تک به تک بررسی و منابعی پایدار برای تأمین تسهیلات مشخص کنیم.

از طرفی دیگر ایجاد امنیت شغلی برای بانوان شاغل ایجاد شود تا مطمئن باشند که پس از مرخصی زایمان شغل خود را از دست نخواهند داد، یا صندوق مالی برای بچه ها از بدو تولد ایجاد شود تا در صورتی که در آینده موفق به پیدا کردن شغل مناسبی نشد یک پشتیبانی مالی برای ایجاد شغل مورد نظر خود داشته باشد، چنین ایده ها و مشوق هایی در امر افزایش نرخ باروری در سطح ملی و در استان گیلان بسیار مؤثر است. در حال حاضر هر دستگاهی به صورت پراکنده و بخشی اقداماتی را در زمینه افزایش فرزندآوری انجام می دهد اما این کار نیاز به برنامه ریزی و اولویت بندی فرابخشی و یک نگاه ملی و فرا استانی دارد.