به گزارش هشت دی، نمایندگان دست نشانده مجلس سنا ایران لایحه کاپیتولاسیون را در سال ۱۳۴۳ به تصویب رساندند. به موجب این قانون، مستشاران آمریکایی از مصونیت قضایی برخوردار می شدند و محاکم قضایی ایران حق احضار و بازخواست از آمریکایی ها را به سبب جرایمی که مرتکب می شدند، نداشتند.

امام خمینی (ره) در چهارم آبان سال ۱۳۴۳ دست به افشاگری و اعتراض علیه تصویب این لایحه آمریکایی می زند.

در همین رابطه “روح الله منعم” استاد دانشگاه و کارشناس سیاسی در تشریح این واقعه تاریخی در گفتگو با خبرنگار هشت دی، اظهار کرد: موضوعاتی شبیه به کاپیتولاسیون در ایران را می توان گفت از دوران صفویه وجود داشت و اتباع خارجی کشورهایی که در ایران بودند را شامل می شد اما محدود به کارکنان سفارت خانه ها و مأموران سیاسی بود.

وی با بیان اینکه موضوع کاپیتولاسیون بعد از پایان جنگ های ۲۰ ساله ایران و روسیه نیز مشاهده می شود گفت: در دوره قاجار و زمامداری فتحعلی شاه قاجار می‌بینیم که به موجب عهدنامه‌ فتحعلی شاه برای اولین‌بار در سال ۱۸۲۸ میلادی دولت روسیه تزاری کاپیتولاسیون را تحمیل کرد.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه پس از آن انگلستان و دیگر کشورهای اروپایی نیز از این قانون بهره مند شدند ابراز کرد: در فصل ۷، ۸ و۹ معاهده ترکمنچای آمده بود که به لحاظ حقوقی و جزایی اتباع روس در ایران اگر مرتکب موضوع ممنوعه ای شوند دولت ایران حق مداخله قضایی ندارد.

وی کاپیتولاسیون را به معنای عام کلمه مقررات حقوقی دانست که حق قضاوت کنسولی و حقوق برون مرزی از کشور دیگری که در قلمرو کشور حاکم میزبان است مصون می کند.

منعم ادامه داد:  از ۲۱ مهر ۱۳۴۳ موضوع کاپیتولاسیون در اذهان عمومی مردم کلید خورد و این تاریخ فراگیر و تبدیل به مطالبه عمومی‌ نمی شد تا اینکه حضرت امام (ره) آن را در ۴آبان ۱۳۴۳ در مدرسه فیضیه قم به صورت علنی اعلام‌ می کند.

این کارشناس سیاسی داد: امام (ره) بعد از اطلاع از تصویب چنین لایحه ای در مجلس سریعا آن را به اعلان عمومی گذاشتند.

وی تصریح کرد: محمدرضا شاه به شدت نیازمند حمایت های سیاسی، اقتصادی و نظامی بود و به این درک رسیده بود که اگر می‌خواهد همچنان بر مسند پادشاهی بنشیند، بر علیه حکومتش کودتا نکنند، روسیه به او حمله نکند یا آیت الله کاشانی و دکتر مصدق دیگری و حاج آقا روح الله دیگری قد علم نکنند پایه های حکومت باید متصل به آمریکا باشد.

منعم افزود: این محقق نمی‌شود مگر اینکه به لحاظ قانونی آمریکایی ها در ایران دارای یک ثبات قدم حمایت سیاسی و قضایی داشته باشند که اگر اتباع او در ایران دست به هر اقدامی زدند پلیس ایران هیچ حقی نداشته باشد.

این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه امام با حساسیت خود میزان ضعف محمدرضاشاه پهلوی را فهمید و تصریح کرد: حدود یک سال از ۱۵ خرداد گذشته بود و پس از یکسال امام (ره) به تازگی آزاد شده بود که کاپیتولاسیون اتفاق افتاد و چون امام (ره) از درک و فهم سیاسی بالایی برخوردار بود و نظام بین الملل را می‌شناخت علیرغم اینکه تازه آزاد شده و تحت نظر بود در چهارم آبان سال ۴۳ یک سخنرانی قدرتمندانه‌ای انجام داد به طوری که گویی در ۱۲ بهمن سال ۵۷ است.

این کارشناس سیاسی ادامه داد: این سخنرانی در آن زمان تبعات بسیار سنگینی برای پهلوی داشت و منجر به این شد که امام دیگر جایی در ایران نداشته باشد اما به این دلیل که مرجع تقلید بودند و به دلیل گاردگیری علما نمی‌توانستند اعدامش کنند پس شاه به یک قمار سیاسی دست زده و امام را تبعید می‌کند.

وی با بیان اینکه ۱۵خرداد سال ۴۲ امام یک شخصیت معمولی در قم است و از آن پس به واسطه دستگیری بعد سخنرانی یک چهره ملی می‌شود گفت: دستگیری امام (ره) در آبان ۴۳ که منجر به تبعید ایشان در ۱۳ آبان می شود امام(ره) به یک شخصیت بین المللی و اپوزیسیون مقتدر قدرتمند ضد محمد رضا شاه تبدیل می کند و همچنین تبعید ایشان به ترکیه ابعاد شخصیتی امام را به رخ جهانیان می‌کشاند.

منعم با اشاره به اینکه تبعید امام از ترکیه به حوزه علمیه نجف باعث شد تا نفوذ کلام و جایگاه سیاسی ایشان مورد توجه شیعیان جهان قرار بگیرد، بیان کرد: ساواک احساس می‌کرد امام در علما و مراجع نجف محو می شود و دیگر کلام ایشان در بین علمای بزرگ پنهان می‌شود.

امام بعد از تبعید به یک نیروی قدرتمند علیه حکومت پهلوی تبدیل شد

استاد دانشگاه و کارشناس سیاسی با بیان اینکه اگر قبلا امام(ره) را فقط بازاریان و مردم ما می‌شناختند بعد از تبعید همه شیعیان کویتی، هندی، افغانی، پاکستان، لبنانی، بحرینی، قفقاز و … می شناختند افزود: امام به یک نیروی قدرتمند علیه حکومت پهلوی تبدیل می‌شود.

وی با بیان اینکه در حوزه روابط مربوط به بین الملل، کاپیتولاسیون و ماجرای دستگیری امام به یک اتفاق مبارکی تبیدل شد، گفت: بر اساس رهیافت قدرت درجنگ سرد هر کشور باید خود را به یک بلوک می‌فروخت، از دید محمدرضاشاه ایران برای بقای خود بایستی تحت تأثیر و سیطره ایالات متحده آمریکای و یعنی بلوک غرب قرار بگیرد.

منعم ادامه داد: محمدرضاشاه تصور می‌کرد این آمریکا است که می‌تواند به لحاظ سیاسی برای ایران یک پناهگاه و جایگاه باشد که امام (ره) از همین خلأ استفاده کرد و عنصری به نام مردم و افکار عمومی را وارد قدرت کرد که اگر رهبران سیاسی بتوانند مردم کوچه و بازار، عواطف و ارادت مردم را داشته باشند، می توانند ساختار های روابط بین الملل را تغییر دهند که امام(ره) توانست این کار را انجام دهد.

این کارشناس سیاسی با بیان اینکه انقلاب از ۱۵ خرداد ۴۲ شروع و با دستگیری امام در ۱۳ آبان ۴۳ رشد پیدا کرد و در ۲۲ بهمن ۵۷ تثبیت شد خاطرنشان کرد: تبعید امام (ره) در آبان ماه ۴۳، ساختار های قدرت در نظام بین‌الملل را تغییر داد و نشان داد که صرفا به واسطه وابستگی به قدرت های خارجی نمیتوان ساختار قدرت استکباری، استعماری و فساد آلود یک کشور را حفظ کرد.

وی با تأکید بر اینکه با هیچ منطقی‌ پیروزی انقلاب در ایران با کلید واژه‌ اسلامی امری قابل تصور نبود گفت: مطالبه گری، توسل و تمسک به اراده خدا و رأی و نظر مردم می‌تواند بسیاری از مباحث تثبیت شده و پذیرفته شده سیاسی را دچار تغییر و تحول اساسی کند.

منعم، انقلاب اسلامی را مردمی ترین انقلاب قرن بیستم دانست و افزود: امام راحل با پشتیبانی مردم و با اراده، دین و شخصیت معنوی و کاریزمای خود توانست این کار را انجام دهد و برای استقلال جامعه‌ ایران سختی ها را به جان خرید.