پایگاه خبری تحلیلی 8دی نیوز
https://www.8deynews.com
ماه مبارک رمضان در فرهنگ مردم حوزه جغرافیایی تالش بزرگ
مردم مناطق تالش نشین به زبان تالشی به ماه مبارک رمضان، روزَه ما می گویند و به ایام احیا ماه مبارک رمضان «اَیا» و شب های آن را «اَیا شَو» و روزهای آن را «اَیا روز» می گویند.
در گذشته به علت عدم امکانات سمعی و بصری، خروس از بهترین عوامل تنظیم کننده وقت در تمامی موارد بالاخص در ماه مبارک رمضان جهت بیدارشدن سحری برای مردم این خطه بود و دومین عامل شوه چره گوسفندان همراه با آداب و رسوم و هیهای رمه بانان در تنظیم وقت و بیدار شدن اهالی منطقه در مناطق کوهستانی بود.
سومین عاملی که به بیدار شدن مردم در سحر ماه مبارک رمضان کمک می کرد، ملاّها و یا سادات محلی بودند که در این هنگام جلوتر از همه از خواب بیدار می شدند و به پشت بام خانه هایشان رفته و با خواندن مناجات و دعا با آواز بلند همسایه ها و هم محلی هایشان را جهت آماده کردن و خوردن غذای سحری بیدار می کردند. که خله زدن (تالشه خله) از سوی عده ای نیز از جمله از عوامل بیدار کننده مردم در سحری ها بود. پس از خواندن خروس یا اتفاق افتادن دیگر عوامل، بزرگتر خانواده در خانه را باز و به سمت شرق نگاه می کرد تا سرخی سمت شرق را مشاهده کند. بعد از مشاهده سرخی شرق شروع به خوردن سحری می کردند. تا اتمام خوردن سحری نیز بزرگترها به بچه ها اجازه ی باز کردن در اتاق را نمی دادند؛ زیرا در صورت نفوذ روشنایی صبح به داخل، کسی دیگر سحری نمی خورد. هنگام پایان خوردن سحری یک نفر را جهت نگاه کردن سرخی سمت شرق به بیرون می فرستادند. در این هنگام در صورت مشاهده سیاهی سمت شرق که از کمرنگ شدن سرخی به وجود می آید، پایان وقت خوردن سحری را اعلام که در این حالت از ادامه خوردن سحری خودداری می نمودند.
مردم قریه تاسکوه به زبان تالشی به روزه احیا «اَیا روزَه» می گویند. این ایام به مدت ۶ روز از نوزدهم ماه مبارک الی بیست و چهارم ماه می باشد. مردم در طول این مدت از بسیاری از کارها خودداری می کنند. علی الخصوص در روز ۲۱ رمضان که مصادف با شهادت حضرت علی (ع) می باشد به هیچ وجه دست به کار دیگری نمی زنند. در این ایام به مساجد و تکایا جهت انجام هر چه بیشتر فرایض دینی، دعا و نیایش به درگاه پروردگار بزرگ می روند و شب های این ایام را با دعوت از سادات و ملاّ های محلی به منازلشان و با تلاوت کلام الله مجید و همچنین دعا و نیایش با شب زنده داری سپری می کنند.
اهالی قریه تاسکوه و حومه تالش بنا به اعتقادات سنتی شان روز ۲۰ رمضان را به زبان تالشی «تراشَه روز» روز تراش یا همان روز نظافت و اصلاح و استحمام می گویند که در این روز، تمامی مردان و پسران محل ابتدا سر و صورت شان را پیرایش کرده و سپس به حمام می روند و یک نظافت کلی انجام می دهند که مراسم این روز از سنت های دیرینه ساکنین این خطه می باشد.
۴ ـ روزه گرفتن بچه ها:
در قریه ی تاسکوه و حومه رسم بر این است که اگر بچه ای برای اولین بار بتواند روزه اش را نگهدارد، پدر و مادر خانواده برای آن بچه انعامی را منظور می کنند که این انعام ها عبارتند از: الف) دادن گاو یا گوسفندی به آن بچه ب) دادن وجه نقد و یا یک دست لباس نو بردن او به مشهد مقدس جهت زیارت حرم مطهر حضرت امام رضا(ع) و یا وعده ی یک سفر خیر و درازمدت که در آن زیارت نیز باشد. ضمناً اینگونه مسائل سنتی نه این که از بین نرفته، بلکه همچنان به قوت خود باقی می باشد.
۵ ـ آداب و رسوم افطاری در تالش:
اهالی قریه تاسکوه و حومه به زبان تالشی به شب عید ماه مبارک رمضان «عَیدَه شَو» (روزه ما عید شو) و به روز آن «عَیدَه روز» (روزه ما عیده روز) می گویند.
یکی از رسومی که در شب عید رمضان در مناطق مختلف سرزمین تالش وجود دارد، دادن فطریه می باشد. تالش زبانان به زبان تالشی به فطریه ماه مبارک رمضان «سَرَه فطرَه» می گویند که چگونگی دادن آن به شرح زیر است:
بعد از مراسم افطاری و با به جای آوردن فرایض دینی، تمامی اعضای خانواده به طور دسته جمعی دور هم می نشینند. البته این را هم باید یادآوری کنم که در این شب، اولیا خانواده ها نمی گذارند بچه هایشان در این شب خصوصاً قبل از دادن فطریه (منظور همان جدا کردن سهمی است که آن را جدا می کنند) به شب نشینی و یا جای دیگری بروند. اهالی این سامان اجناسی را که جهت دادن فطریه از مالشان جدا می کنند گندم، بره، گوسفند و برنج می باشد. بعد از آن به تعداد افراد خانواده مقداری گندم یا برنج را در یک طشت یا سینی بزرگی ریخته و همه ی اعضا خانواده به ترتیب از پدر و مادر گرفته الی بچه ها و اطفال خانواده، هر کدام از ۳ الی ۷ مرتبه برنج و یا گندم موجود در سینی را دست می زنند و نیت می کنند که پرودگارا بلا و بلیا را تا عید دیگر از ما دور بگردان. و اگر بره گوسفند باشد هر کدام از اعضای خانواده دستی بر سر و صورت و پشت آن بره می کشند و آنگاه آنرا به فردی که مستحق فطریه هست می دهند.
بعد از این کار، گندم یا برنج موجود در سینی را در یک گونی جداگانه ای ریخته و سرش را محکم می بندند و در گوشه ای از خانه می گذارند تا این که صبح عید رمضان (روزَه ما عَیدَه صب)، یکی ازاعضای خانواده آن را برداشته و به افراد فقیر می دهند و با این کار مراسم فطریه دادن نیز به پایان می رسد.
روز عید ماه مبارک رمضان (روزَه ما عَیدَه صب)، اهالی این سامان بنا به وضعیت زمانی و فصلی زندگی شان، جهت زیارت به اماکن متبرکه نواحی خود می روند. اگر در گذشته این کار در ییلاقات انجام می پذیرفت، با توجه به نبود جاده های ماشین رو در ییلاقات، مردم گروه گروه سوار بر اسب های تیز رو و از پیش تهیه می شدند و با اسب دوانی و رسم و رسوم خاصی غذای شان را آماده و به همراه می بردند و راهی اماکن مقدس و متبرکه جهت زیارت و سیاحت می شدند.
ولی اگر در گذشته این کار در قشلاق انجام می گرفت در صورتی که زیارتگاه مورد نظر فاقد جاده ی ماشین رو بود باز مردم ساکن در قشلاق سوار بر اسب های خود، جهت زیارت و گردش راهی اماکن متبرکه می شدند و اگر مسیرها ماشین رو بود، اهالی سوار بر ماشین های کرایه ای یا شخصی شده و جهت زیارت و گردش راهی اماکن مقدسه می شدند. لازم به ذکر است زیارت در حال حاضر نیز به علت وجود مسیرهای ماشین رو و آسفالته به راحتی و به سهولت صورت می پذیرد.
نکته ای که لازم به یاداوری است مردم منطقه ی ماسال و همچنین مناطق اطراف آن در این روز به زیارت مکان های مقدس واقع در قریه شالما ماسال در مسیر جاده ییلاقی و در مسافت ۱۵ کیلومتری مرکز ماسال می روند. در روز عید ماه مبارک رمضان، این زیارتگاه به حدی شلوغ می شود که جای سوزن انداختن نیست. از طرفی روستای شالما که زیارتگاه در آن واقع است به اندازه ای زیبا و طبیعتی رنگارنگ دارد که زبان از عنوان آن قاصر می باشد که به تعبیر امروزی روستای شالمای ماسال، عنوان دهکده زیارتی سیاحتی را به خود اختصاص داده است. سایر گردشگاهها و زیارتگاههای ماسال عبارتند از : بقاع متبرکه میر محله ، سنگ بست ، مناطق ییلاقی مفرح و غیره و زیارتگاهها و گردشگاههای شاندرمن در روز عید فطر عبارتند از: امام زاده شفیع (ع)، آقا سید رضا (ع) دلیجان، آقا سید ابراهیم (ع) قران و ییلاقات زیبا و غیره می باشد.
برادران اهل تسنن نیز در روز عید فطر در سینی هایی «مَجمَه هایی » پر از حلوا و غذا، راهی قبور و اماکن متبرکه می شوند و روز عید فطر را برپا می دارند.
لازم به یا آوری است که اهالی سرزمین باستانی و سبز تالش بزرگ بر اساس فصل روز عید فطر (روزه ماه عیده روز) را علاوه بر حضور در اماکن مذهبی و بقاع متبرکه همچون امامزاده ابراهیم (ع) و امامزاده اسحاق (ع) شفت، بقاع متبرکه آقا سید عبدالله کلرم (ع)، سیاهورود آلیان و آقا سید جواد موسوی فومن، گرده کوه تنیان، سنگ بست، بقعه متبرکه شالما ماسال، میرمحله، و چسلی ماسال، امام زاده شفیع، آقا سید ابراهیم قران، آقا سید رضا دلیجان، درویشه شمی (درویش شاه امیر) چاله سرا و پیرون بست پلنگه سرای شاندرمن، مرقد مطهر آقا سید صالح (ع) در ویه چال(حدفاصل بین شاندرمن و تالش دولاب معروف به بارگاه برم)،بقعه متبرکه امین السلطان غریببنده، آقا سید شرف شاه، برزه کوه، شیخ خاصه جان پونل و شیخ سلیمان پره سر شهرستان رضوانشهر، بقاع متبرکه ابوالفضل العباس لوندویل، بابا حسن ویرمونی، قاسم و ابراهیم (ع) آستارا، و بقاع متبرکه سید جلال الدین سید لر لیسار، سید محمد دوست چلوند و ابراهیم و قاسم شهرستان هشتپر طوالش و ده ها مکان مقدس زیارتی مناطق مذکور، با عزیمت به دامن طبیعت، جنگل های باستانی منطقه، حاشیه رودخانه های خروشان و ییلاقات مفرح و زیبای این دیار و این سامان، این روز مبارک را به سرور و شادمانی می پردازند.
در آخر یک چیستان تالشی درباره ماه مبارک رمضان:
*داری دَری خدا سرا، خال و بولش چَمَه سرا، سالی وُاَره سی گلَه، هَرده نِبو ای گلَه.
ترجمه: درختی است در حیاط خدا، شاخ و برگ هایش در حیاط خانه ی ما (منظور ما مسلمانان می باشد)، سالی می آورد سی عدد میوه، نمی شود خورد یک دانه.
جواب: «روزَه ما» یا ماه مبارک رمضان
به زبان تالشی به چیستان مسله مسله «مثله مثله » می گویند.
نگارنده: تقی اسکندری تالسکوه
نظرات