لزوم حفظ سلامت محصولات کشاورزی

آشنایی با مهمترین عوامل زنده بیماریزایی در گیاهان

کاهش عملکرد کمی و کیفی محصولات زراعی، باغی و گلخانه ای از مهمترین پیامدهای بیماری های گیاهی است که لزوم شناسایی عوامل موثر در ایجاد و گسترش آنها را بیش از پیش روشن ساخته است.

آشنایی با مهمترین عوامل زنده بیماریزایی در گیاهان

به گزارش هشت دی،به طور کلی ۲۰ درصد از مجموع خسارتی که هر ساله به محصولات مختلف کشاورزی در سرتاسر جهان می رسد، ناشی از عوامل بیماریزای گیاهی است.

زندگی بشر به وجود و سلامتی گیاهان وابسته بوده به طوری که حدود ۹۰ درصد غذای انسان از گیاهان تأمین می شود. تقریباً ۸۵ درصد غذای انسانی از حدود ۱۰ گونه گیاهی که مهمترین آنها گندم و برنج هستند حاصل می شود. گیاهان از نظر تأمین غذا برای حیوانات، تولید فراورده های صنعتی، دارویی و سالم سازی محیط نیز بسیار حائز اهمیت هستند.

بنابراین توجه به حفظ سلامتی گیاهان از اهمیت خاصی برخوردار است. سلامتی گیاهان به مهیا بودن عناصر غذایی در خاک، حرارت، نور و غیره ارتباط دارد و علاوه بر این، گیاهان باید از گزند بیماری ها، آفات و شرایط نامساعد محیط محفوظ بمانند. گیاهان غیر سالم ظاهر خوب نداشته، به کندی رشد می کنند و تولید محصول آنها از نظر کمی و کیفی خوب نیست.

قارچ ها، باکتری ها، مولیکیوت ها، ویروس ها، ویروئیدها و نماتدها از مهمترین عوامل زنده بیماریزایی در گیاهان هستند که هر ساله خسارات فراوانی را به محصولات مختلف زراعی، باغی و گلخانه ای وارد می آورند.

قارچ ها

قارچ ها از مهمترین عوامل بیماریزای گیاهی اند که از نظر تغذیه هتروتروف و فاقد کلروفیل بوده و تغذیه جذبی دارند. پیکره رویشی در قارچ ها به صورت رشته ای یا تک سلولی است. دیواره سلولی آنها حقیقی و غالباً از جنس کیتین است.

تولید مثل در این موجودات یوکاریوت به هر دو شیوه جنسی و غیر جنسی صورت گرفته و پیکره اغلب آنها به شکل رشته ای و چند سلولی است که این رشته های میکروسکوپی را ریسه یا هیف و اجتماع آنها را میسلیوم می نامند.

در برخی از قارچ ها مثل مخمرها پیکره رویشی تنها از یک سلول تشکیل شده است که در اثر تقسیم دو تایی یا جوانه زدن تکثیر می شود.

بیماری های بلاست برنج ( SaccPyricularia grisea)، (تصویر ۱)، لکه نواری جو (Pyrenophora graminea) و پوسیدگی فوزاریومی خوشه ذرت (Fusarium verticillioides) از جمله بیماری های مهم قارچی در گیاهان زراعی هستند.

تصویر ۱- علائم بیماری بلاست روی برگ گیاه برنج.

باکتری ها

باکتری ها موجوداتی پروکاریوت، تک سلولی و میکروسکوپی بوده که اندازه آنها بین ۰.۲ تا ۱۰ میکرومتر است. باکتری ها علاوه بر غشاء سیتوپلاسمی دارای دیواره سلولی نیز هستند. این موجودات فاقد هسته مشخص بوده و مواد ژنتیکی آنها در داخل سیتوپلاسم پراکنده است. اطراف دیواره سلولی اغلب گونه های باکتری را لایه ای چسبنده و معمولاً پلی ساکاریدی احاطه می کند.

باکتری ها به اشکال مختلف کروی، رشته ای، میله ای، گرزی و مارپیچی دیده می شوند. تقریباً تمامی باکتری های بیماریزا در گیاهان میله ای شکل هستند. جنس Streptomyces تنها جنسی است که گونه های آن رشته ای شکل هستند.

این موجودات معمولاً به شیوه غیر جنسی و با روش تقسیم دوتایی تکثیر می شوند. تکثیر سریع باکتری ها این موجودات را به یکی از خطرناک ترین عوامل بیماریزا تبدیل کرده است.

بیماری های بلایت باکتریایی برنج (pv. oryzae Xanthomonas oryzae)، (تصویر ۲)، پوسیدگی قاعده پوشینه گندم ( pv. atrofaciensPseudomonas syringae) و لهیدگی ساقه ذرت (Dickeya zeae) از جمله بیماری های مهم باکتریایی در گیاهان زراعی به شمار می روند.

تصویر ۲- علائم بیماری بلایت باکتریایی بر روی برگ گیاه برنج.

مولیکیوت ها

مولیکیوت ها موجوداتی تک سلولی بوده که ساختمانی شبیه باکتری ها دارند، اما فاقد دیواره سلولی هستند. محتویات سلولی آنها توسط غشاء سیتوپلاسمی ظریفی که از سه لایه تشکیل شده، احاطه شده است. این موجودات پروکاریوت به اشکال مختلف و متغیر گرد یا تخم مرغی، رشته ای یا مارپیچی شکل و در اندازه های ۱۵۰ تا ۸۰۰ نانومتری یافت می شوند.

مولیکیوت ها بدون تاژک و یا زوائد خارجی هستند. به دلیل عدم وجود دیواره سلولی ممکن است در شرایط مختلف محیطی به صورت چند شکلی دیده شوند. این موجودات به روش غیر جنسی، بیشتر به صورت تقسیم دوتایی و جوانه زدن تکثیر می شوند. فیتوپلاسماها و اسپیروپلاسماها جزو مولیکیوت ها هستند.

بیماری جاروک لیموترش که عامل آن یک فیتوپلاسما ( Phytoplasma aurantifoliaCandidatus) بوده از جمله بیماری های مولیکیوتی است (تصویر ۳).

تصویر ۳- بیماری جاروک در درخت لیموترش.

ویروس ها

ویروس ها موجوداتی بسیار ریز و غیر قابل روئیت با میکروسکوپ های نوری هستند که نمی توانند در محیط غیر زنده رشد کنند و تنها در سلول های زنده تکثیر می یابند.

ویروس های گیاهی از دو قسمت ساخته شده اند. قسمت خارجی که از جنس پروتئین بوده و کپسید خوانده می شود و قسمت داخلی که اسید نوکلئیک (از نوع RNA یا DNA) است.

ویروس ها از نظر شکل به ویروس های ایزومتریک یا گرد، میله ای، رشته ای و باسیلی تقسیم می شوند. ویروس های ایزومتریک به ظاهر گرد بوده، اما در حقیقت چند وجهی هستند. ویروس های میله ای خمش ناپذیر بوده ولی ویروس های رشته ای شبیه به نخ و خمش پذیر هستند. قطر این ویروس ها حدود ۱۰ تا ۱۳ نانومتر و طول آنها بسته به نوع ویروس از ۴۸۰ تا ۲۰۰۰ نانومتر متغیر است.

ویروس های باسیلی شکل نسبتاً درشت و شکل بعضی از آنها در دو انتها گرد و برخی در یک انتها گرد و در انتهای دیگر تخت بوده و طول آنها ۳ تا ۴ برابر قطر آنهاست.

بیماری های کوتولگی زرد گندم (Barley yellow dwarf virus, BYDV) و موزائیک ایرانی ذرت (Maize Iranian mosaic virus, MIMV) از جمله بیماری های مهم ویروسی در گیاهان زراعی هستند (تصویر ۴).

تصویر ۴- بیماری موزائیک ایرانی در گیاه ذرت.

ویروئیدها

ویروئیدها تک رشته ای های منفرد، کوچک و حلقوی RNA بوده که فاقد هر گونه پوششی هستند. این موجودات کوچکترین عوامل بیماریزای گیاهی شناخته شده بوده که در سال ۱۹۶۷ کشف شدند. وزن مولکولی ویروئیدها بین ۷۵ تا ۱۰۰ هزار دالتون است.

کوچکترین ویروس ۸۰ مرتبه بزرگتر از ویروئیدها است. اگر این RNA به داخل میزبان حساس وارد شود همانندسازی کرده و به اندازه ویروس ها ایجاد بیماری می کند.

بیماری اگزوکـــورتیس مرکبات (Citrus exocortis viroid) که در جنس Pospiviroid و خانواده Pospiviroidaeطبقه بندی می شود، از جمله بیماری های مهم گیاهی ویروئیدی است (تصویر ۵).

تصویر ۵- بیماری اگزوکـــورتیس مرکبات.

نماتدها

نماتدها موجودات کوچک و گردی بوده که در آب شور و شیرین، خاک، گیاهان و جانوران زندگی می کنند. این موجودات در ظاهر شبیه کرم ها هستند اما از نظر طبقه بندی کاملاً از کرم های حقیقی متمایزاند.

هزاران گونه نماتد به صورت آزاد وجود دارند که با حمله به گیاهان و جانوران آنها را پارازیته کرده و بیماری های گوناگونی ایجاد می کنند. طول نماتدهای پارازیت گیاهی به طور متوسط یک میلی متر بوده و طول بزرگترین آنها حدود ۱۰ میلی متر و کوتاه ترین آنها ۰.۳ میلی متر است.

نماتدها به طور کلی مقطعی، دایره ای، صاف، بدون بند، بدون دست و پا یا زائده دیگر هستند. ماده های بعضی از گونه ها هنگام بلوغ کروی، باد کرده و گلابی شکل اند.

بیماری ریشه گرهی گوجه فرنگی (Meloidogyne javanica) از جمله مهمترین بیماری های گیاهی است که عامل نماتدی دارد (تصویر ۶).

تصویر ۶- بیماری ریشه گرهی گوجه فرنگی.

منبع: خبرگزاری علم وفناوری

نظرات

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط پایگاه خبری تحلیلی 8دی در وبسایت منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد، منتشر نخواهد شد.
در حاشیه