به گزارش ۸دی، به نقل از فرهنگ؛ قرآن کریم درباره پیامبر اسلام(ص) از تعبیر اسوه و الگوی حسنه تعبیر و یاد می کند. الگوبرداری از سیره عملی ورفتار پیامبر اسلام(ص)، در حقیقت چراغ روشن برای هدایت به سوی سعادت و خوشبختی بشریت است.از همین روی، نوشتار حاضر به بررسی و تبیین بخش های از اقتصاد مقاومتی در سیره عملی و رفتاری پیامبر اسلام(ص) می پردازد:

در بررسی موضوع مورد بحث، ما با دو جغرافیایی نزدیک به هم اما با تفاوت های بنیادینی در اقتصاد از جمله درحوزه های تجاری، کشاورزی، و …مواجه هستیم. مکه شهری بود که منبع درآمدی مردمانش بیشتر از حوزه تجارت حاصل میشد و مدینه دیگر شهر مهم شبه جزیره که منبع اصلی درآمدی مردمانش بیشترکشاورزی و تجارت در حد محدود بود. فاصلۀ طبقاتی در مدینه کمتر از مکه بود؛ چون امکان تأمین معاش، در مدینه بیشتر بود؛ هرچند در مدینه هم اقلیت مردم، ثروتمند بودند، ولی فاصلۀ بین فقیر و غنی در آن، نسبت به مکه کمتر بود.

از آنجایی که پیامبر(ص) در مکه قدرت سیاسی نداشت نمی توانست اقدامات اقتصادی بنیادین انجام دهد. از اینرو با تشکیل دولت نبوی در مدینه، اقدامات اقتصادی پیامبر(ص) در کنار دیگر اقدامات، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و…قابل بررسی می باشد.

ضعف اقتصادی مسلمانان در سال اول:

با ورود مهاجرین مکه به مدینه، ما شاهد یک وضعیت نابسامان اقتصادی در این شهر هستیم؛چرا که مهاجرین تمام دارای هایی خود را در شهر مکه جا گذاشته و به مدینه هجرت کرده بودند و اکنون در این شهر منبع درآمدی، شغل، مسکن و…نداشتند. درچنین شرایطی، اولین تدبیر موقت حضرت رسول(ص) برای ارتقای وضع موجود که یک وضعیت اضطراری است ، این بود که بین افرادی که تازه آمده اند، یک پیمان برادری انجام می شود. این پیمان برادری هم به لحاظ دینی و هم به لحاظ سیاسی و اجتماعی بسیار مهم می باشد.

پیمان برادری:

یکی از آنی ترین ویژگی های این پیمان این بود که هیچ فردی نمی تواند نسبت به وضعیت و شرایط بد اقتصادی برادر خود بی تفاوت باشد و از اینرو همه سعی و تلاش خود را می کند که این شرایط را بهبود بخشد. از اینجاست که تدبیر حکیمانه پیامبر در اتخاذ این سیاست مشخص می گردد.

با اتخاذ این سیاست، یک مهاجر با یک انصار با اسم و رسم مشخص، برادر دینی قلمداد می شوند. در آن زمان، سیستم اجتماعی، به صورت قبیله‌ای بود. این پیمان به خاطر این بسته شد تا پشتوانۀ قبیله ای مهاجرین به این وسیله جبران شود. اتفاقی که بعد از این پیمان می افتد این است که شخص مهاجر در خانۀ انصاری ساکن می شود. انصاری به او غذا هم می دهد. زمین کشاورزی، باغ و سایر اموال را نیز با او تقسیم می کند و در اختیارش قرار می دهد. با این تدبیر، وضعیت اضطرار به شکلی رفع می شود که شخص مهاجر، مسکن و معاشی پیدا می کند. به نظر نمی رسد که هیچ سیاستی توان برابری با این سیاست اتخاذ شده را داشته باشد. سیاستی که متکی به درون جغرافیای مدینه و مردم این شهر متکی بود.

خودکفایی اقتصادی:

در کنار این موضوع، حضرت رسول طبق آیات قرآن تأکید بسیاری بر انفاق دارند.چرا که شرایط مهاجرین در مدینه بسیار سخت بود؛ چرا که هنوز مهاجرین به سبک کار کردن در زمینه های کشاورزی مردم مدینه آشنایی نداشتند و از سویی دیگر، زمینه های تجارت نیز مهیا نبود.انفاق، همیاری مردم مدینه عامل دیگری بود که برای برون رفت از شرایط موجود کمک می کرد.

در این رویکرد، مسئله بعد بزرگتری نسبت به پیمان برادری داشت؛ چرا که همه مسلمانان توانا در برابر قشرهای ضعیف جامعه مسئول بودند و می بایست مقداری از دارای خود را به صورت انفاق، زکات و دیگر بخشش های نظیر زکات به محرمان می دادند که شاید بتوانیم عبارت مسئولیت پذیری را دراین شرایط به کار ببریم که مسلمانان مدینه نسبت به برادران مومن مکی خود انجام می دادند.

یک نکته کلیدی در موضوعات مشابه انفاق در اسلام وجود دارد که باید بدان توجه کرد و آن اینکه در سیرۀ پیامبر (ص) اصل دائمی اقتصادی عبارت است از اصل خودکفایی.یعنی اینکه همه فعالیت های اقتصادی باید جوری طراحی و برنامه ریزی شوند که نتیجه حاصل و نهایی آن خودکفایی باشد.

 بنابراین نباید در جامعه گروهی اینگونه تصوری کنند که دنبال کار نروند و چشم به سوی صدقات و انفاق داشته باشند.چرا که اصل اولیه اقتصادی در اسلام، این است که هر شخص مسلمانی باید بتواند معاش خود را تأمین کند و به خودکفایی برسد.که البته حکومت اسلامی در فراهم کردن زمینه های کاری همه مردم مسئول است. با این حال اسلام برای لحظات اضطرار چاره اندیشیده؛ یعنی اگر امروز درمانده و فقیر است، راه حلی اندیشیده شود که به تدریج به خودکفایی برسند.

در آیات و روایاتی که رسیده بر این نکته تأکید شده که حرکت اقتصادی به سمت و سویی باید باشد که از تعداد نیازمندان روز به روز کاسته شود. این همان وعده ای است که پیامبر(ص) به مردم مدینه می دهند که شما به زودی از این شرایط سخت بیرون خواهید آمد و به شرایط مطلوب خواهید رسید.

سیاست های کشاورزی:

از سالهای اول هجرت که دور می شویم، گرچه شرایط اقتصادی بهتر شده ولی هنوز به وضعیت مطلوب نرسیده است. پیامبر (ص) افرادی را که به لحظ اقتصادی ضعیف هستند تشویق می کنند که تجارت کنند. در فواصلی که جنگ نیست می توانند به شام بروند و تجارت کنند.

پیامبر اسلام(ص) از شیوه های مختلف برای رونق گرفتن کشاورزی استفاده می کردند که یکی از این موارد سیاست های حضرت در مورد زمینه های بایر بود. اطراف مدینه زمین های بایر زیادی وجود داشت. وقتی که کل مدینه و قبایل اطراف مدینه، مسلمان می‌شوند، چون اغلب مردم دامدارند، یک شناسایی از محیط انجام می شود و پیامبر صلی الله علیه و آله زمین های بایر را با ذکر مشخصات بین مسلمانان اعم از مهاجرین و انصار واگذار می کند.

این زمین های کشاورزی واگذار شده یک شرط دارد که عبارت است از این که بعد از سه سال باید این زمین احیا شده باشد. اگر بعد از سه سال احیا نمی شد، به دیگری واگذار می شد یا برمی گشت به مالکیت حکومت اسلامی و پیامبر (ص) می توانستند آن زمین را به کس دیگری واگذار نمایند. حتی بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله این قانون باقی می ماند و خلفای بعدی نیز همین کار را می کردند؛ یعنی اگر زمین های واگذار شده احیا نمی شد، به کس دیگری واگذار می شد.

 به مرور جنگ های شکل می گیرد که از طریق این جنگ ها مسلمانان به غنائم می رسند و با قدرت گیری حکومت پیامبر در مدینه، زمینه های تجارت با مناطق دور دست مهیا می شود. اینگونه است که تجارت و کشاورزی و کارهای صنعتی در حد محدود، زمینه های استقلال اقتصادی را در حکومت پیامبر اسلام به وجود می آورد.

حل مشکل مسکن مهاجرین و محرومین:

یکی دیگر از چالش های جدی مسلمانان در سالهای آغازین هجرت به مدینه مشکل مسکن بود. پیامبر (ص) در این موقعیت برای بهبود وضع مسکن مسلمانان تدبیری می اندیشند. با وجود این که مردم مکه و مدینه فرهنگ های متفاوتی داشتند، انصار خانه های خود را با مهاجران تقسیم کردند و بعضی از مهاجران زن مدنی گرفتند و روابط به این شکل مستحکم تر شد. انصار زمین ها و خانه های قدیمی و کلنگی خود را می بخشند.

پیامبر (ص) این زمین ها را بین مهاجران تقسیم و واگذار می کند. تعدادی زمین را نیز پیامبر (ص) با پول زکات و مالیات از انصار خریداری می کنند و زمین ها را رایگان در اختیار مهاجران قرار می دهند. خانه های کلنگی را خراب می کنند و زمینش را  همراه با سند و مشخصات کامل در اختیار مهاجران قرار می دهند و به این ترتیب یک همیاری و همکاری و تعاون در ساخت این خانه ها رخ می دهد.

وقتی خانه ساخته می شود، شخص مهاجر خانه انصاری را تخلیه می کند و به خانه خود می آید. یعنی آن اضطرار که رفع شد، خانه انصار از مهاجر خالی می شد. با این تدبیر، مسکن افراد مهاجر و حتی افراد مدنی که مسکن نداشتند تأمین شد.

آنچه بیان گردید، بخش اندکی از سیاست های اقتصادی پیامبر اسلام(ص) در سالهای اول هجرت به مدینه بود که توانستند مشکلات اقتصادی مسلمانان اعم از کار و مسکن را حل کنند و اقتصاد را متکی به منابع و نیروهای درون قلمرو اسلامی بکنند که هیچ وابستگی به فراسوی مرزهای اسلامی نداشته باشد.ودر نهایت اینکه سیره و سنت پیامبر (ص) بر این بود که اگر جامعه ای بخواهد مستقل و  قدرتمند به حیات اجتماعی و سیاسی خود ادامه بدهد، ناچار به اشتغال زایی و مبارزه با بیکاری و تن پروری است و به همین جهت برای رسیدن به این هدف مهم بر اشتغال زایی و فعالیت افراد در جامعه تاکید می کردند و خود نیز برای ایجاد کار برای جوانان تلاش می کردند.

انتهای پیام/