پایگاه خبری تحلیلی 8دی نیوز
https://www.8deynews.com
اسلام ملکی معاف
بدعت های دینی چگونه تولید می شوند؟
معرفی آداب خودساختهی مذهبی از یا علی مدد تا برپایی دسته عزاداری در فاطمیه
آداب خودساختهی مذهبی (غیر از آدابی که دقیقا توسط اهل بیت علیهم السلام توصیه شده) یکی از عوامل ایجاد برخی تحریفات در دین است.
به گزارش ۸دی، قرآن کریم به ما می آموزد که همواره بهترین شیوه را برای بیان مقصود خود به کار ببریم: «به بندگانم بگو: سخنى بگویند که بهترین باشد! چرا که شیطان (به وسیله سخنان نسنجیده)، میان آنها فتنه و فساد مىکند … » (اسراء: ۵۳)
گرچه اظهار عشق به اهل بیت پیامبر(ص) و برگزاری مجالس بزرگداشت آنان از با فضیلتترین اعمال به شمار میروند اما در این مورد نیز باید بهترین شیوهها برگزیده شود. به طور کلی، همه آدابی که به عنوان بخشی از نمادهای هویت اسلامی ابداع و ترویج می شوند باید از مهندسی هوشمندانه و مناسبی برخوردار باشند زیرا مهندسیِ نامناسبِ آنها چه بسا آثار منفی بر جای بگذارد.
آداب ابتکاری که فعالان مذهبی برای جامعه شیعی میسازند در موارد بسیاری میتواند خیرات و برکاتی در پی داشته باشد اما این مشروط به آنست که همهی جوانب و ظرایف در آن رعایت گردد تا در عین حفظ «هویت مستقل شیعی»، به «حسن ظن اسلامی» و «برادری دینی» آسیبی نزند و کار دشمنان اسلام را برای «تمسخر دین» و «ایجاد تفرقه بین مسلمانان» آسان نکند. طبیعی است در آدابی که اهل بیت (ع) به شیعیان توصیه فرمودهاند و در احادیث معتبر منعکس شده است، همه ظرافتها رعایت شده اما دربارهی آدابی که شیعیان به صورت خودجوش و در طول زمان ابداع کردهاند در مواردی جای نقد وجود دارد.
چه بسا برخی از آداب مذهبی که مورد توصیه اهل بیت(ع) نبوده و صرفا «آداب خودساخته»ی ما شیعیان به شمار میرود احیانا به تشدید بدبینیهای فرقهای و بدنام شدن شیعیان یا مسلمانان بینجامد. در اینجا بدون اینکه بخواهیم نظر خود را به خوانندگان ارجمند تحمیل کنیم به اختصار به چند نمونه اشاره می کنیم که جای درنگ یا بازنگری دارند:
۱ – به عنوان بارزترین مثال می توان به «قمه زنی» اشاره کرد که برخاسته از ابتکارات مردمی در سدههای اخیر است و نه تنها در هیچ حدیثی توصیه نشده بلکه بسیاری از مراجع شیعه از آن نهی کردهاند. گویی درباره چنین نمونه هایی بوده که از امام صادق(ع) نقل شده خطاب به شیعیان فرموده اند: « إِیَّاکُم أَن تَعمَلُوا عَمَلاً یُعَیِّرُونا بِهِ » ترجمه: «مبادا کاری کنید که ما را به خاطر آن سرزنش کنند»(کلینی، الکافی، ج۲، ص۲۱۹، حدیث۱۱).
۲ – «شمع روشن کردن هنگام تشرف به زیارت امامزاده ها (علیم السلام)» از آدابی است که در احادیث توصیه نشده و چه بسا از بقایای آیین آتش پرستی به شمار آید.
۳ – در برخی از هیأتها اصراری وجود دارد که مردم در هنگام گفتنِ «یا حسین» دستها را شبیه حالت دعا بالا ببرند. این در حالیست که بالا بردن دستها در هنگام صدا کردنِ معصومان(ع) توصیه نشده و چه بسا موجب شود برخی از ناآگاهان تصور کنند که «شیعیان ، اهل بیت(ع) را به عنوان خدا می پرستند»!!. گفتنی است رهبر انقلاب به برخی از مداحان توصیه فرموده بودند که در این موارد دستها را بالا نبرند (منبع:+)
۴ – توصیه به «برخاستن در هنگام شنیدن نام قائم آل محمد(عج)» در احادیث معتبر شیعه که در کتب قدیمی موجود است دیده نمی شود. آنچه در روایات معتبر مشهود است اینست که اهل بیت(ع) بارها از حضرت «قائم»(عج) نام بردهاند اما نه خود از جای برخاستهاند و نه مخاطبان خود را به این کار تشویق کردهاند. با اینهمه یکباره با گذشت بیش از هزار سال از عصر ائمه(ع) روایتی بدون سند معتبر نقل میشود که توصیه به برخاستن در هنگام گفتن یا شنیدن نام قائم(عج) میکند و به تدریج به یک سنت رایج تبدیل می شود تا جایی که بسیاری از مردم گمان دارند این کار از واجبات یا سنتهای لازم اسلامی است (رجوع شود به: محمدی ری شهری، زمزم عرفان، پاورقی صفحه ۳۰۶).
۵ – رسم بر این بوده که مناسبتهای معصومان(ع) همواره بر مبنای تقویم قمری تعیین شود اما برخی در سالهای اخیر تلاش کردند عاشورای سال ۶۱ هجری را مطابق تاریخ شمسی نیز تعیین کنند تا در آن روز نیز دسته عزاداری بر پا کنند. این گروه به دنبال آن بودند که ایرانیان – به تقلید از پاکستانی ها- در هر سال دو بار عاشورا برگزار کنند که یکی همان عاشورای قمری و دیگری عاشورای شمسی باشد. این اقدام نیز از سوی برخی از مراجع تقلید با مخالفت مواجه شد. استدلال مخالفان این رویه این بود که برگزاری عاشورای شمسی موجب کمرنگ شدن عاشورای اصلی(عاشورای قمری) خواهد شد.
۶ – در سال های اخیر برخی سعی کردند حدود ده روز پیش از محرم ، مراسم عزاداری برای حضرت مسلم بن عقیل (ایام مسلمیه) را که احیانا در برخی از هیأتهای خاص انجام می شد جنبه عمومی بدهند. همچنین یک روز خاص از ماه صفر را به عنوان سالروز شهادت حضرت رقیه تعیین کردند که البته مستند تاریخی محکمی برای آن ارائه نمی دهند. گروهی حتی پس از پایان ماه صفر (یعنی در روزهای آغازین ماه ربیع) نیز به عنوان روزهای «شهادت حضرت محسن» عزاداری بر پا می کنند حال آنکه در طول تاریخ تشیع چنین مراسمی مرسوم نبوده است. به نظر می رسد این یک روند است که مناسبتهای عزاداری به تدریج تکثیر شود. گویی تعمدی وجود دارد که چند روز قبل از آغاز محرم و چند روز بعد از پایان صفر نیز به ایام عزاداری ملحق گردد. سالها پیش در یکی از نشریات ، اعلامیه یکی از هیأتها منتشر شده بود که روز خاصی را به عنوان «روز شهادت مختار ثقفی» معرفی کرده بود و از مردم خواسته بود در عزاداری شرکت کنند!!
۷ – از هزار سال پیش تاکنون راه انداختن دسته عزاداری در خیابانها از اختصاصات امام حسین(ع) در روزهای تاسوعا و عاشورا بوده و همواره بسیار باشکوه برگزار می شده است. اما در سالهای اخیر شاهد عزاداری خیابانی برای برخی دیگر از معصومان(ع) – همچون حضرت زهرا(سلام الله علیها) و امام صادق(علیه السلام)- نیز هستیم. برخی از فعالان مذهبی نیز مسوولان اجرایی را قانع کرده اند که روز عزای این دو معصوم(ع) به عنوان تعطیل رسمی اعلام شود. این در حالیست که رهبر انقلاب در سال ۷۱ تاکید کرده بودند که عزاداری خیابانی از اختصاصات سیدالشهدا(ع) است و ایام عزای سایر معصومان از جمله «فاطمیه» اقتضای دسته راه انداختن در خیابان ندارد و شایسته است در مساجد و حسینیه ها به ذکر مصائب پرداخته شود. ایشان می فرمایند: ” اصلاً عزاداری کردن یک حرف است، روضهخوانی و سینهزنی راه انداختن یک حرف دیگر است. روضهخوانی و سینهزنی راه انداختن، مخصوص امام حسین است؛ حداکثر مربوط به بعضی از ائمه است؛ آن هم نه به این وسعت. مثلاً در شب و روز تاسوعا و عاشورا بخصوص، در شب و روز بیستویکم ماه رمضان، سینهزنی و عزاداری و برپایی جلسات خوب است؛ ولی مثلاً در مورد حضرت موسی بن جعفر (علیهالسّلام) – با اینکه وفات آن بزرگوار از وفاتهای دارای روضهخوانی است – من لزومی نمیبینم که سینهزنی بشود؛ یا مثلاً در سالگرد شهادت حضرت زهرا (سلاماللَّهعلیها) مناسبتی ندارد که ما بیاییم نوحهخوانی و سینهزنی کنیم؛ بهتر این است که در آن موارد، شرح مصایبشان گفته بشود. شرح مصایب، گریهآور است.”(منبع: +)
۸ – «بیرون آوردن پیراهن عزا از تن و سینه زنی های خاص با حالت نیمه عریان» از آدابی است که مورد انتقاد برخی از مراجع تقلید نیز قرار گرفته است. طبعا اصل عزاداری و بیان مظلومیت و حقانیت اهل بیت(ع) مورد قبول همه مومنان است اما درباره جزئیات و شیوه های عزاداری نیازمند یک پایش مداوم هستیم و نخبگان دینی و اجتماعی مسؤولیت دارند از قدرت گرفتن روندهای غیرمتعارفی که می تواند در درازمدت به «متهم شدن شیعه» منجر شود جلوگیری کنند.
۹ – «تظاهر به لعن مقدسات اهل سنت با ذکر نام» از امور تأسف آوری است که از سوی برخی از افراطی های ما شیعیان ابداع شده است. آنچه اهل بیت(ع) توصیه کرده اند و در انبوهی از زیارتنامه ها و دعاهای معتبرنیز آمده «لعن کلی ظالمان» است. همچنین درباره شخصیتهایی مثل یزید و ابن زیاد و شمر و … – که از مقدسات اهل سنت نیستند – می توان با ذکر نام لعن کرد اما اینکه برخی از شیعیان «تظاهر به لعن مقدسات عموم اهل سنت» کنند بر خلاف توصیه اهل بیت(ع) است. البته «بیان واقعیات تاریخ به صورت مستند و با رعایت ادب» یک ضرورت اجتناب ناپذیر است اما اینکه نام مقدسات اهل سنت را بر زبان بیاوریم و یکایک آنها را لعن کنیم ، گامی در مسیر شیطان است که به دنبال ایجاد دشمنی بین مسلمانان است(سوره اسراء: آیه ۵۳).
۱۰ – عبارت ”یا علی مدد” که در هیج حدیثی توصیه نشده ولی امروزه به ادبیات روزمره و تعارفات برخی از مومنان تبدیل شده که حتی گاهی به جای خداحافظی از آن استفاده می کنند! به نظر می رسد این عبارت از گروههایی همچون «صوفیه» ، «شیخیه» یا «علی اللهی ها» به فرهنگ شیعه وارد شده است. اساسا مخاطب قرار دادن معصومان(ع) و حاجت خواستن از خود آنان به عنوان توسل – گرچه حرام یا شرک نیست – اما از سوی اهل بیت(ع) توصیه نشده و اینهمه تعصب و اصرار بر آن بیجاست. حتی عبارت «یا محمد و یا علی اکفیانی …» که در پایان دعای شریف «الهی عظم البلاء …» خوانده می شود در برخی از منابع قدیمی وجود ندارد یعنی این دعا فقط تا عبارت « فرَجاً عاجِلاً قریباً کَلَمْحِ الْبَصَرِ أَوْ هُوَ أَقْرَبُ» مورد اتفاق منابع است.(رجوع شود به: قطب الدین راوندی، قصص الأنبیاء، ص: ۳۶۵)
۱۱ – برخی از مذهبی ها تحت تاثیر یکی از علمای عارف مسلک، عبارت “اشهد أن فاطمه عصمه الله” را به اذان می افزایند!! این عالم عارف مسلک که بخش مهمی از عمرش را در شرح آثار و افکار ابن عربی گذرانده و به برداشت های ذوقی علاقه دارد مدتها پیش گفته بود که این عبارت را از «هاتفی غیبی» شنیده است!! طبعا در همان زمان شماری از مراجع تقلید از جمله مرحوم آیت الله محمد فاضل لنکرانی مخالفت صریح خود را با این افزودنیِ غیرمجاز اعلام فرمودند.
۱۲ – اخیرا در فضای مجازی از قول یکی از علمای تهران که چند سال قبل به رحمت خدا رفته اند نقل می شود که « قبل از اقامه ی نماز ، سلام بر حسین بگویید»!! با اینکه معلوم نیست آن مرحوم چنین سخنی فرموده باشند اما حتی اگر چنین گفته باشند باز هم در ترویج چنین آداب ذوقی باید احتیاط ورزید. اگر در این مسائل تسامح به خرج داده شود چه بسا انباشته شدن ابتکاراتِ بی حساب به جایی برسد که همانند برخی از شیعیانِ شبه قاره هند شویم که نام دوازده امام(علیهم السلام) را به تشهد نماز افزوده اند و به نصایح مراجع نیز گوش نمی دهند. براستی اگر این افزودنی ها لازم بوده است چرا خود ائمه(ع) این عبارات را به اذان و اقامه و تشهد خود نمی افزودند؟! آیا قرار است با تغییرات ذوقی در اذان و نماز ، از یک سو شیعیان دچار دودستگی و بحثهای بیهوده شوند و از سوی دیگر تفاوت اذان و نماز شیعه و سنی روز به روز بیشتر گردد؟
سخن پایانی:
پرسش اصلی اینست که آیا آداب ذوقی که ما شیعیان روز به روز اختراع یا تثبیت می کنیم هوشمندانه است؟ آیا ابعاد مختلف سود و زیان این ابتکارات را برآورد کردهایم؟ در صورتی که همهی این آداب منعکسکننده عقاید مورد اجماع شیعه باشد و موجب سوء تفاهم یا مفسده دیگری نشود کسی اعتراض نمیکند ولی واقعیت انکارنشدنی اینست که برخی از این آداب در راستای تشدید سوء ظنها است یا قابلیت بسیاری برای سوء استفاده و سوء فهم دارد.
طبیعی است کسانی که چنین آدابی را ابداع کرده یا می کنند ممکن است حسن نیّت داشته باشند اما باید بازتاب ها نیز در نظر گرفته شود زیرا دشمنان اسلام، تمام حرکات و حتى کلمات متدینان را زیر نظر دارند و از هر فرصتى برای آسیب زدن به حیثیت دین و همبستگی مسلمین استفاده می کنند. اینجاست که قرآن بر انتخاب بهترین واژهها و شیوه ها تاکید فرموده است. به عنوان مثال در آیه ی ۱۰۴ سورهی بقره تأکید شده که از گفتن کلمه “راعنا” که در برهه ای از زمان به دستاویز یهود برای تمسخر مسلمانان تبدیل شده بود خودداری کنند و به جای آن از واژه ی “انظرنا” که قابلیت سوء استفاده نداشت بهره ببرند: « یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَقُولُوا راعِنا وَ قُولُوا انْظُرْنا وَ اسْمَعُوا وَ لِلْکافِرینَ عَذابٌ أَلیمٌ »(سوره بقره: ۱۰۴).
انتهای پیام/
نظرات