به گزارش ۸دی، لاهیجان یکی از قدیمی ‌ترین و زیباترین شهرهای استان گیلان است که به «شهر چای» شهرت دارد زیرا چایکاری در ایران برای نخستین ‌بار به همت « حاج محمد میرزا کاشف‌السلطنه چایکار » در سال ۱۳۱۹ هـ.ق در لاهیجان آغاز شد و به‌ سرعت در این شهر و دیگر مناطق سواحل جنوبی دریای مازندران توسعه یافت.

موزه تاریخ چای ایران در شهرستان لاهیجان تنها موزه تخصصی چای در کشورمان است که صنعت چای ایران را از ابتدای ورود به کشور تا وضعیت فعلی اش به مخاطبان معرفی می‌کند.

مزار کاشف ‌السلطنه روی تپه‌ای از چای که توسط وی در سال ۱۳۰۷ شمسی خریداری شده بود جای دارد، ابتدا بنا به وصیت کاشف‌السلطنه مزار وی که از مرمر سیاه بود بدون سقف و حفاظ و در میان بوته‌های چای قرار داشت اما اندکی بعد مقرر شد که دو درصد درآمد چای به ساخت مقبره‌ای درخور شأن او اختصاص یابد.

بنای مزار « پدر چای ایران » به سبک معماری غربی طراحی و ساخته شده است بدین ترتیب از سال ۱۳۳۵ شمسی بنای فعلی به سبک معماری غربی تهیه و به همت «  انجمن آثار ملی »  به شکل کنونی با اسکلتی از بتن مسلح و نمای سنگ تیشه‌ای طوسی ‌رنگ با زیربنای ۵۱۲ متر مربع ساخته شد.

همچنین از سال ۱۳۷۱ شمسی کل مجموعه به سازمان میراث فرهنگی کشور واگذار شد و سالن مستطیل ‌شکل نسبتاً وسیعی در جوار برج آرامگاه بود که برای احداث « موزه تاریخ چای ایران » درنظر گرفته شد.

این طرح با پیشنهاد، نظارت و اجرای سازمان میراث فرهنگی و با غرفه ‌بندی و بهره ‌گیری از تزئینات سنتی چوبی بسیار زیبا در دو طبقه پلکانی ‌شکل در شهریورماه ۱۳۷۵ شمسی به پایان رسید.

این مجموعه هم‌اکنون با داشتن ادوات و وسایل سنتی و تخصصی مربوط به چای و مدارکی مربوط به چگونگی فعالیت های پدر چای ایران همه ‌روزه پذیرای بسیاری از افراد بومی و نیز گردشگران و مسافران از اقصی نقاط کشور و حتی کشورهای خارجی است.

موزه تاریخ چای ایران دارای سه قسمت همچون آرامگاه که با برجی مرتفع و چهارگوش در غرب و سالن اصلی که با دو اتاق به ابعاد حدود ۱۴ مترمربع در شرق جای دارند.

ورودی اصلی بنا در سمت شرق، ابتدا به دو فضای جانبی تالار اصلی گشوده و با پرده ‌ای از نمایش تعزیه آراسته شده است.

در سمت راست، اسناد و مدارک تاریخی مربوط به کشف و امتیاز و عکس های اولیه کاشف‌السلطنه به دیوار آویخته شده است همینطور اتاق سمت چپ، محل اسکان مدیر و اتاق نگهبانان موزه است.

تالار اصلی توسط یک طبقه چوبی به دو بخش فوقانی و تحتانی تقسیم و در ابتدای تالار دو پلکان چوبی با حالتی نیمه ‌دوار به طبقه دوم منتهی می شود.

در جانب دیگر تالار در طبقه همکف، پلکانی سنگی به مقبره کاشف‌السلطنه راه می‌یابد، طبقه‌بندی تالار با نمایی چوبی به موازات ستون های شش گانه داخلی انجام شده است.

غرفه‌های این تالار در دیوارهای جانبی و به ‌صورت جعبه آیینه ای سراسری ایجاد شده است، در طبقه همکف در داخل ویترین ها دو سماور روسی، سینی نقره، پیمانه و جعبه چای، قهوه‌خوری چینی، مشربه و دست‌نوشته‌های کاشف‌السلطنه در معرض دید قرار گرفته‌اند.

در ویترین های طبقه فوقانی وسایلی مانند ظروف سفالی و زیورآلات و اشیایی دیگر از عصر اشکانی و سلجوقی و نیز اسناد و قباله، تسبیح، جاجیم، پیمانه شیر، هاون چوبی، تغار کوچک چوبی، تنگ و… به نمایش گذاشته شده است.

در موزه تاریخ چای ایران ۵۳۲ قلم اشیای تاریخی ثبت شده است.

در فضای داخلی قسمت مقبره، کف آرامگاه با مرمر سفید فرش شده و دیوارهای جانبی به ‌صورت مدور و با ستون هایی مرتفع که تا سقف امتداد یافته جلب‌نظر می‌کند.

در ویترین های طبقه دوم لباس های محلی، چادر شب، چاروق(پاپوش ها)، انواع زیور آلات نقره، ظروف مسی و چوبی، انواع چیق و قلیان، قاشق های ظریف کاری شده از چوب شمشاد و گلابی مربوط به زمان قاجار که معرف فرهنگ و تمدن مردم این خطه سرسبز می‌باشد به نمایش در آمده است، در ضلع غربی موزه برجی طراحی شده که مقبره کاشف السلطنه در آن قرار دارد.

سنگ مزار کاشف به رنگ قهوه‌ای در ابعاد ۷۸ در ۱۷۲ سانتی ‌متر و با خط نستعلیق دارای چنین نوشته‌ای است: « هوالباقی – جایگاه و مزار شاهزاده حاجی محمد میرزا کاشف‌السلطنه چایکار است که پس از اتمام تحصیلات در اروپا در سال ۱۳۱۴ هجری در سن ۳۵ سالگی به سمت ژنرال قنسولی هندوستان رفت و در ضمن اقامت در آن سرزمین، فن زراعت چای را آموخته و این محصول گران بها را با هزاران مشقت به رسم ارمغان به وطن عزیز خود آورد.»

کاشف السلطنه اولین کسی بود که چایکاری را در ایران، وظیفه همت خود دانسته و تمام عمر علاوه بر خدمات عمده که بر دولت و ملت نموده با نهایت سعی دراین راه کوشیده و مجددا برای توسعه کشت چای در سن ۶۵ سالگی مأمور به هند و چین و ژاپن شده و در مراجعت از راه بوشهر سرانجام در سال ۱۳۰۸ ه.ش در حالی که تجربیات تازه ای از تولید چای به دست آورده بود و در راه بوشهر در یک حادثه رانندگی کشته شد.

آرامگاه کاشف‌السلطنه و موزه تاریخ چای ایران، متعلق به دوره معاصر بوده و دارای شماره ثبت ملی ۱۷۶۹ سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور است.

به گزارش شبستان، حاج محمد میرزا قوانلو ملقب به کاشف السلطنه در سال ۱۲۳۴ه.ش در تربت حیدریه به دنیا آمد، وی در ۱۶ سالگی به استخدام وزارت امور خارجه در آمد و با سمت دبیر دومی عازم پاریس شد و در رشته حقوق دانشگاه سوربن فرانسه به تحصیل پرداخت، در سال ۱۲۷۲ ه.ش به عنوان ژنرال کنسول ایران به هند رفت و آنجا علاوه بر وظایف محوله به یادگیری فن چای کاری و تهیه چای پرداخت.

اولین کارخانه چای کشور به پیشنهاد کاشف السلطنه در مجلس تصویب شد، او کتابی هم تحت عنوان رساله دستورالعمل زراعت چای را به چاپ رساند.

منبع: شبستان