به گزارش سرویس سینمایی ۸دی، فیلم سینمایی در جستجوی خوشبختی/ The Pursuit of Happyness به کارگردانی گابریل موچینو محصول ۲۰۰۶ امریکا بوده که در ژانر درام اجتماعی و زندگی نامه تولید شده است.

این فیلم داستان واقعی کریس گاردنر سیاه پوست، خرده فروش اسکنرهای پزشکی در سال ۱۹۸۱ است که به همراه لیندا و پسر کوچکش کریستوفر در سانفرانسیسکو زندگی بسیار سختی را می گذرانند که در پی تلاش های فراوان موفق به تغییر زندگی خویش می گردد.

اقتباس داستان فیلم بر اساس کتابی است که کریس گاردنر آن را در دوران زندگی خود به نگارش درآورده و مورد استقبال مردم نیز قرار گرفته بود. به سبب ژانر زندگی نامه ای که بر اساس آن ساخته شده است ، این فیلم مخاطبان را بسیار عمیق و جزئی وارد زندگی اجتماعی جامعه امریکا می کند و حتی تصوراتی که جامعه امریکا را تبدیل به بهشت و متمایز و بی نقص از دیگر کشورها قلم داد می کند را به زیر سوال می برد.

پیش از بررسی محتوایی نکات فنی فیلم را مورد بازبینی و بررسی قرار می دهیم.

نقد فنی فیلم:

فیلمنامه فیلم به حسب اقتباس از یک موضوع واقعی به شدت با مخاطب ارتباط نزدیک و تنگاتنگی را برقرار می کند. اتفاقات و روابط حقیقی در روایت این داستان سبب شده که فیلم دارای فراز و نشیب های به موقع، درگیری قهرمان و حل مشکلش را شاهد باشیم.

وجود یک قهرمان و زاویه نگاه فیلم از منظر او نشان می دهد که کارگردان می خواهد که تک تک بینندگان خود را به جای شخصیت اصلی داستان تصور کنند که به خوبی از پس این کار برآمده است و به همین خاطر است که این فیلم را دوست داشتنی کرده است.

بازی بسیار زیبا ، زیر پوستی و فوران از احساسات چهره ای ویل اسمیت در نقش کریس گاردنر که در همه ی فیلمهایش دیده می شد در اینجا نیز متولد می شود و همینطور یکی از نکات بارز فیلم انتخاب پسر واقعی ویل اسمیت بود که در فیلم هم نقش پسر کریس گاردنر را ایفا می کند که بروز احساسات و همراهی این دو کارکتر در داستان که در حقیقت پدر و پسر واقعی نیز هستند ، به عمق گیری و باورپذیری نقش ها نیز اثر مستقیم داشته است.

استفاده از نریشن که با صدای ویل اسمیت شخصیت اصلی داستان است ، زندگی نامه ای بودن فیلم را به طور حقیقی نشان می دهد.

استفاده از تکنیک های مکث، فلش بک و تقسیم روایت قصه و صحنه ها به فصل های گوناگون ، باعث حس کتاب خوانی از نوع تصویری در بیننده شده که این نوع دکوپاژ از سوی کارگردان جذابیت کار را بالا برده است.

فیلمبرداری گاهی اوقات از قاب های تعیین شده و سوژها جا می ماند ولی در نگاه کلی توانسته بود که جامعه شامل افراد، دکورها و رفتارهای آن موقع را در سکانس هایی به خوبی فرا بگیرد.

زمان در این فیلم و برای این موضوع شاید قدر طولانی باشد اما ریتم خود را از دست نمی دهد، احتمال دارد که بروز کمی خستگی در مخاطبان در یک سوم پایانی به خاطر انتظار آنها برای رهایی از رنج های قهرمان داستان باشد ، اما این به معنی بهم خوردگی ریتم و کشش بیخود داستان نیست.

نقد محتوایی فیلم:

فیلم سینمایی در جستجوی خوشبختی اگرچه برشی از زندگی شخصی حقیقی در جامعه امریکا است اما گریزهای نقادانه کارگردان و نحوه ی روند فیلم را نمی شود نادیده گرفت.

نمای ابتدایی فیلم مردمان و جامعه ای را به تصویر می کشد که همگی شاد و با لباس های بسیار عالی گویی زندگی مفرح و خوبی را سپری می کنند، در عین حال نماهای کات شده از فقر موجود در جامعه ، مرد فقیری که نیمه جان بر روی زمین افتاده و دیگران بدون توجه به او از کنارش می گذرند همگی نشان از قیاس فقیر و غنی در محتوای این فیلم است.

در فیلم شاهد زندگی بسیار سخت کریس گاردنر هستیم، وقتیکه در تنگناهای شدید مالی به همراه پسر و همسرش در جامعه امریکا روزگار سختی را سپری می کنند و ساعتها باید کار کنند تا بتوانند از پس ابتدایی ترین مخارج ماهیانه خانواده برآیند. این مشکلات می تواند ناشی از سهلنگاری و کم کاری این شخصیت باشد اما با نمایش شخصیت پردازی بی نقص کارگردان بر روی کارکتر کریس مفهومی خارج از کم کاری ها و تنبلی ها به مخاطبان ارائه می شود. زیرا مخاطبی که فیلم را تماشا کند و شاهد تلاش های زیاد؛ دویدن ها؛ پیگیری های مداوم برای رها از مشکلات مالی؛ فداکاری ها برای خانواده اش و….کلیه نکاتی که نظریه کم کاری این فرد را رد می کند را به وضوح می بیند و تنها یک برداشت پیش روی مخاطب قرار می گیرد و آن جامعه و سیاست های بی رحم و زجر آور امریکا است.

حتی در سکانس هایی وقتیکه در میان ثروتمندان و صاحبان قدرت حضور داشت در دیالوگی اینگونه گفته می شود: “مدام به این فکر می کنم که چه کسانی مزاحم خوشبختی من هستند”

این دیالوگ به خوبی شکاف بین طبقه ضعیف و غنی جامعه امریکا را نشان می دهد.

در میان مشکلات فراوان کریس گاردنر، همسرش او را ترک می کند و با اینکه حتی دوستش بدهکاری خود را به او پرداخت نمی کند و تنها کریس مانده است و تک پسر کوچکش اما با اراده ای قوی و تلاش مداوم او می تواند تا حدودی اوضاع زندگیش را جور کرده و پولی به دست آورد اما به یک باره با رسیدن نامه مالیاتی به دست او تمام زندگیش بدتر از قبل می شود.

نامه مالیاتی حاکی از برداشت بدون اجازه بدهی مالیاتی او از حساب بانکیش توسط دولت ، کاملا سیاست های سرمایه دارانه دولت امریکا را به تصویر می کشد به خصوص که در نیمه نخست فیلم به دلیل عدم پرداخت قبض های جریمه اتومبیل توسط پلیس بازداشت می گردد.

اعتراض به وضعیت دشوار اقتصادی امریکا که در طول فیلم به طور زیر پوستی بیان می شود. وضعیت دشواری که سبب می گردد کریس یک شب را به همراه فرزندش در دستشویی مترو سپری کند. با آن بازی احساسی ویل اسمیت که فرزندش را بر روی پایش می خواباند و در آن مکان اشک میریزد.

جالب تر اینکه فرزندش شرایط سخت و تحقیر آمیزی را تجربه نکند از وسیله پزشکی که تنها منبع درآمد او بود را وسیله بازی کودکانه فرزند کرده و با ابراز تخیلات و احساسات پدرانه در آن شرایط سخت روحی، با کودکش بازی کرده و وانمود می کنند که در دنیای دایناسورها هستند که سرویس بهداشتی را برای فرزندش تعبیر به غار می کند و این یکی از زیباترین سکانس های فیلم است.

اما با همه این مشکلات کریس موفق می شود تا راهی را برای ورود به یک شرک بزرگ دلالی سهام پیدا کند. سکانس روزی که قرار است مصاحبه حضوری داشته باشد دقیقا فردای روزی است که توسط پلیس بازداشت شده و او تنها با یک زیرپیراهن و کاپشن کثیف و پاره به آنجا می رود. با اینکه مدیران آن شرکت از ظاهر او متعجب می شوند اما بسیار متشخص با او رفتار می کنند و او را برای حضور در دوره های آموزشی می پذیرند. در ادامه هم در لابه لای کلاس ها مربی کریس مداوم کارهای شخصی خود را به او می دهد تا انجام دهد.

شاید این تصویری که از شخصیت و اعتبار مدیران شرکت می بینیم فقط یک فریب و تظاهر نمایی باشد که کارگردان قصد نقد آنان را داشته است چراکه اگر این مدیران به انسانیت ارزش قائل اند و به ظاهر نمی نگرند ، نماهای ابتدایی فیلم و زندگی و رنج های کریس این برداشت را نقض می کند و با در نظر گرفتن مجموع کدهای فیلم ، ما مدیرانی را می بینیم که در دفتر کار خود در رفاه کامل هستند و برای مشکلات مردم عام جامعه بی تفاوت اند. همچنین کنایه هایی به نگاه نژاد پرستانه مسئولان و مدیران نسبت به کریس که فردی سیاه پوست است دیده می شود.

سکانس پایانی و بازی حیرت آور ویل اسمیت در زمانی که خبر استخدامش را می شنود و اشکی که نشان از پایان سختی های او می باشد و در نمایی دیگر وارد پیاده رو شده و همراه جماعتی می شود که لبخن بر لب و شیک پوش در حال حرکت اند.

در نهایت کریس با استخدام در شرکت سهام تبدیل به مردی ثروتمند می گردد. او نیز وارد این جریان بی رحم جامعه امریکا می شود منتهی او متفاوت از مدیرانی است که با سیاست های بی رحمانه دولتی وارد این جریان می شود زیرا کریس مسیر سخت و فقر دشواری را متحمل شده بود.

اما اشکالی که بر فیلمنامه می آید در اینجاست که به نگرش بعد از ثروتمندی این مرد توجه ای نمی کند. این نقص باعث دو برداشت می شود که آیا فیلم قصد داشت که متفاوت بودن و وضع بد جامعه امریکا را نشان دهد و یا اینکه توجیحی بیاورد برای یکسان شدن بر سیاست های اشتباه آن جامعه!؟

اما با در نظر گرفتن کل فیلم نظریه دوم تقریبا نقض می شود.

تولید این فیلم گرچه برگرفته از داستان واقعی است اما به هرشکل، در زمانی رخ می دهد که سینمای امریکا در پی یک تغییر تاکتیکی در وند فیلمسازی در عرصه بین المللی است. در هر صورت نمایش ژانرهای اجتماعی از جامعه امریکا در هر قالب و موضوعی به طور حتی ناخواسته آن ماهیت پنهانی پشت تصویر زیبا و بی نقصی که از آن سرزمین و آن تفکر با آن ابر قهرمانها که تاکتیک تبلیغاتی سالهای اخیر هالیوود است، نمایان می شود و چهره واقعی یک جامعه با نظام سرمایه داری برای مخاطبان قابل وضوح می گردد.

به همین خاطر است که ژانرها و موضوعات اجتماعی در پشت آرمانهای تخیلی و ابرقهرمانهای اغراق آمیز با تفکراتی مادی پنهان شده اند و سینمای هالیوود را از ابزاری هنری تبدیل به ابزاری سیاسی و اعتقادی نموده است. زیرا اگر در جوامعی دیگر کسی قصد سفر و زندگی در امریکا را داشته باشد با دیدن فیلم “در جستجوی خوشبختی” و یا این قبیل فیلمها منصرف خواهد شد و آن ذهنیت برتری امریکا تقریبا با افزایش ژانر ها و درام های اجتماعی به مرور زمان از بین خواهد رفت.

شاید روند فیلمنامه اینگونه فیلمها ضد امریکایی طراحی نشده باشد اما نمایش واقعیت هایی که فقط مورد هضم همان جامعه است، باعث رقم خوردن قضاوت هایی متفاوت از کشور امریکا است. قضاوت هایی که همیشه سیاستمداران و فعالان عرصه های اجتماعی و فرهنگی آمریکا سعی کرده اند که در عرصه بین المللی آنجا را به عنوان یک بهشت وصف ناپذیر و دارای بالاترین سطح امکانات رفاهی و فرهنگی و در نهایت به عنوان یک منجی و حل کنند همه ی مشکلات عنوان کنند.

این فیلم در زمانی تولید شد که هنوز جریان وال استریت به آن شکل پا نگرفته بود اما به خوبی می بینیم که زمینه ی ذهنی برای فروپاشی نظام سرمایه داری در جامعه امریکا احساس می شود با این حال حتی در بدبینانه ترین حالت و با کمی گرایش محافظه کارانه ای که در فیلم وجود داشت، تماشای فیلم در جستجوی خوشبختی با در نظر گرفتن آن زوایای تلاش و فداکاری و با لحاظ خانوادگی بودن فیلم ، خالی از لطف نیست و دیدن آن توصیه می شود.

منتقد: محمد جواد فلاح